Voor een overzicht van alle artikelen kunt u hier klikken (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html)
Electroconvulsietherapie (ECT) is een van de laatst mogelijke behandelingen voor mensen die lijden onder zware en langdurige depressies. Bij 70% van de patiënten heeft ECT een positief effect, maar de behandeling is zeker niet risicoloos, zo blijkt uit het verhaal van Marit. Geheugenverlies is de meest ingrijpende bijwerking. “Herinneringen aan het 25-jarig huwelijksfeest van mijn zus ben ik volledig kwijt.”
De moderne electroconvulsietherapie is een behandeling die bestaat uit kortdurende sessies die in geen enkel opzicht overeenkomen met de taferelen zoals die te zien zijn in een film als One flew over the cuckoo’s nest. Toch zal de associatie van gebroken botten en kapot gekauwde kiezen al snel door het hoofd flitsen bij het lezen van een artikel over de moderne elektroshock. “Volledig ten onrechte”, benadrukt Metten Somers, als psychiater verbonden aan het Hersencentrum van het UMC in Utrecht. “Sinds dertig jaar is ECT gebonden aan strenge regels. Zo wordt de behandeling altijd onder narcose gegeven en krijgt de patiënt een spierverslappend middel.
Gunstig effect
Het idee achter ECT is dat in de hersenen met stroompulsen een epileptische aanval wordt opgewekt. Convulsieve therapie werd in 1934 voor het eerst toegepast door de Hongaarse psychiater Ladislas Meduna. In zijn onderzoek zag hij zo’n groot verschil tussen de hersenen van epileptische en schizofrene patiënten dat hij veronderstelde dat de ziekten elkaar uitsloten en dat het opwekken van een epileptische aanval heilzaam kon werken bij schizofrenie. De Italiaan Ugo Cerletti werkte eind jaren ‘ 30 dit idee verder uit door met elektriciteit de aanval op te wekken. Ook werd duidelijk dat de behandeling, meer dan voor schizofrene patiënten, voor depressieve mensen en mensen met een bipolaire stoornis gunstig kan uitpakken. “Helaas kunnen we dit gunstige effect nog niet van tevoren voorspellen”, zegt Harm Pieter Spaans. Hij is werkzaam als psychiater bij Parnassia en heeft onlangs samen met Esmée Verwijk een promotieonderzoek naar het effect en neurocognitieve bijwerkingen van ECT afgerond. “In ons onderzoek hebben we onder andere gevonden dat de behandeling bij oudere mensen iets beter aanslaat dan bij jongeren. Van de hele patiëntengroep die wij hebben onderzocht was 60 tot 70 procent na de behandeling niet meer depressief. Vergeleken met medicatie die bij minder dan de helft van de mensen aanslaat, vind ik dit een goed resultaat.”
Taboe
Ook psychiater Somers is blij ECT in zijn behandelarsenaal te hebben en ziet dat de samenleving ook positiever tegenover de behandeling staan dan voorheen het geval was. “In de jaren ’70 van de vorige eeuw lag er, enigszins begrijpelijk, een taboe op de ECT. In die tijd werd de behandeling niet altijd zorgvuldig uitgevoerd, maar daar is tegenwoordig al lang geen sprake meer van. ECT is een veel mildere behandeling geworden, waar mensen vaak zelf bij ons om komen vragen. Heel begrijpelijk natuurlijk als je beseft dat zij in een heel diep dal zitten en deze therapie kansen biedt om het leven weer op te pakken. Een zware depressie ontwricht in verregaande mate het leven en van veel patiënten hoor ik dat hun omgeving dat lang niet altijd begrijpt. Misschien is dat wel een veel groter taboe.”
“Ik heb een goede band met mijn familie, maar over alles wat met mijn depressie te maken heeft, praten we eigenlijk niet”, zegt de vijftigjarige Marit die vorig jaar 17 ECT-sessies onderging. Ondanks dat het soms heel lastig was, lukte het haar tot een kleine vijf jaar terug om haar depressies met betaald werk te combineren. “Ik werkte in een hecht team met collega’s van mijn leeftijd. Voor zover dit kon, probeerden ze echt rekening met mij te houden. Toen ik deze baan in 2010 verloor na een reorganisatie, heb ik nog even via een uitzendbureau gewerkt. In die functie werd ik in een telefoonteam geplaatst en moest ik boze klanten te woord staan. Precies het werk dat ik niet goed aankan. Daarna werd alles me te veel.”
Risico’s
Na verschillende vormen van psychotherapie en soorten medicatie zag Marit ECT als een laatste mogelijkheid. “Ik had zelf op internet al veel informatie over de therapie gelezen en ook in het ziekenhuis werd alles goed uitgelegd. Het vervelendste vond ik het wachten tot ik aan de beurt was. Van de behandeling zelf merkte ik weinig: ik kwam bij op de uitslaapkamer en dan had ik weer een sessie gehad.”
Van oriëntatieproblemen of verwarring bij het wakker worden na de behandeling, had Marit geen last, wel bleek later dat ze herinneringen van de twee maanden voor haar eerste ECT-sessie kwijt was geraakt. “In die periode vierde mijn zus haar 25-jarig huwelijksfeest en later is er ook een etentje met alle familie van vaderskant geweest. Zowel het feest als het diner kan ik mij niet herinneren. Ook de behandeling zelf heeft niet geholpen. Ik weet eigenlijk niet hoe het nu verder moet, misschien ga ik meewerken aan een onderzoek naar deep brain stimulation. Er zijn nog weinig resultaten bekend voor depressie, maar het is mijn enige hoop.”
Blijvend verlies van herinneringen komt voor, erkent psychiater en wetenschapper Spaans, maar in een minderheid van de gevallen. “Ik neem dit risico wel altijd mee in mijn adviesgesprekken, zeker als iemand kort geleden iets ingrijpends heeft meegemaakt wat niet vergeten mag worden. Ik sta toch achter de behandeling omdat ik zie dat veel mensen er echt baat bij hebben. Juist bij deze groep patiënten lijkt het me belangrijk om eventuele bijwerkingen wel in het goede perspectief te plaatsen. Bij een ernstige aandoening als kanker zal vrijwel niemand chemotherapiebehandeling inclusief alle risico’s en bijwerkingen afraden. Waarom zou men dan bij een ernstige, niet zelden een levensbedreigende aandoening als een depressie electroconvulsietherapie afraden, terwijl het hier gaat over een kleine kans op het optreden van geheugenproblemen?”
Onderzoek
Walter loopt in zijn eigen woorden ‘al veertien jaar bij de ggz’. “Ik had al verschillende opnames achter de rug voordat ik in 2013 voor langere tijd werd opgenomen. Mijn psychiater schreef pillen, heel veel pillen voor. Op een gegeven moment slikte ik 26 pillen per dag en was ik volledig therapieresistent en mijzelf helemaal kwijt. Buitenstaanders associëren de psychiatrie vaak met verwarde mensen die hun eigen kamer verbouwen en voor wie een arrestatieteam moet komen. Zo’n iemand was ik.”
Niet zijn psychiater, maar een verpleegkundige op de gesloten afdeling attendeerde Walter op de mogelijkheden van ECT. In overleg met zijn vrouw besloot hij voor de behandeling te kiezen. “Ik heb in één week mijn medicatie moeten afbouwen. Geloof me, dat was een hel, maar het is het waard geweest. Na de vierde sessie begon ik alles helderder te zien en kon ik weer normaal praten met de verplegers op de afdeling. Voor mij was dat voor de ECT onbestaanbaar.” Sinds zijn vijftien sessies heeft Walter last van chronische migraine, maar niettemin zou hij zo weer voor de behandeling kiezen. “Ik ben terug in het land van de levenden: ik rij weer auto, ga met vakantie en durf weer boodschappen te doen. Het mooiste is dat ik mijn kleinkinderen nu zie opgroeien; dat heb ik zeven jaar gemist.”
Het klopt dat de effecten van ECT per individu heel erg verschillen, zegt UMC-psychiater Somers. “Om in de toekomst beter te kunnen voorspellen of de behandeling zal helpen, doen we nu hersenonderzoek bij mensen die de therapie hebben ondergaan. Door hersenscans van de slaapkwab te vergelijken, proberen we in kaart te brengen wat de verschillen zijn tussen mensen die wel en niet reageren op ECT. Ik hoop dat we over anderhalf jaar met resultaten kunnen komen.”
Periodieke ECT-sessies
De behandelcapaciteit binnen Parnassia was in 2015 124 patiënten, waarvan de helft voortgezette en onderhoudsbehandeling. Doorgaans geven we medicatie na verbetering door ECT om mensen in balans te houden, maar als dat niet lukt kan ECT-behandeling periodiek worden herhaald. Spaans merkt in zijn praktijk dat dit voor een groot aantal mensen belangrijk is. “De kwetsbaarheid van mensen neemt na de therapie niet af en daarom blijft een goede nazorg nodig. Deze patiënten komen eens in de zoveel weken naar ons toe voor een ECT-sessie.”
Meta is één van hen. Zij is meerdere keren opgenomen geweest en heeft verschillende soorten medicatie gekregen die haar niet uit haar depressie konden halen. “Psychiater Spaans stelde toen voor om ECT te proberen en zodoende ben ik er vorig jaar mee begonnen.” Nog steeds gaat de 69-jarige een keer per maand naar Parnassia voor een behandeling. “Door de ECT heb ik mijn lithiummedicatie met de helft kunnen verminderen, maar belangrijker nog is dat ik nu thuis kan wonen. Vorig jaar ben ik een half jaar opgenomen geweest; dankzij deze behandeling zal dat niet snel meer gebeuren.”
Marit, Walter en Meta zijn niet hun werkelijke namen.
Film Youtube:
[url|https://www.youtube.com/watch?v=6cunSIqyFQk|[content|NL|VIDEO;youtube_6cunSIqyFQk;414;16x9]|ext]