Voor een overzicht van alle artikelen kunt u hier klikken (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html)
Er is een overweldigende hoeveelheid zelfhulpboeken op de markt. Ga naar BOL.com, toets de zoekopdracht ‘zelfhulp boeken’ in en je kunt voorlopig even verder met voor bijna elke klacht op geestelijk gebied een boek. Elke maand komen er boekjes bij. In de betere boekhandel staat in de kast Psychologie altijd voldoende keus. Het doet vermoeden dat er een markt voor is, er wordt kennelijk geld mee verdiend. De stapel wordt in ieder geval steeds groter en blijkbaar voldoet het aan een behoefte bij de consument om het eerst eens zelf te proberen met een boekje alvorens naar de huisarts te stappen. Misschien is ook de alom aanwezige zucht naar geluk (want daar hebben we recht op) een factor van belang voor het succes van al die uitgaven. Veel zelfhulpboeken doen allerlei beloftes in die richting: “Weg met stress, boosheid, angst en depressie en word gelukkiger en gezonder”. (.....) “... vol werkzame ademhalings- en zelfbeheersingstechnieken en praktische adviezen om je gezonder en energieker te voelen.” (uit: ‘De kleine Mindfulness voor dummies’). Het lijkt toch werkelijk te mooi om waar te zijn.
In mijn herinnering begon het ooit met ‘Ik ben oké, jij bent oké’ van Thomas Harris ergens in de jaren ’70 van de vorige eeuw. Het was een boek met praktische handreikingen zoals dat zo mooi heet. Het werd een verkoopsucces, maar de toestroom naar de GGZ hulpverlening is er niet minder op geworden, kunnen we met terugwerkende kracht constateren. Ook iemand als Rene Diekstra kwam in die tijd op de markt met zelfhulpboekjes gebaseerd op de Rationeel Emotieve Therapie (RET) van Albert Ellis. Velen volgden met geschriften waarmee je zelf aan de slag kunt met wat je als een probleem ervaart. Dat die gedachte zo gek nog niet is, wordt inmiddels ook door de GGZ gezien en ingezet, bijvoorbeeld middels e-learning.
Meestal leggen zelfhulpboeken iets uit of beschrijven iets met betrekking tot de ’condition humaine’ voor lezers die met een bepaald aspect van het leven in de knoop zitten. Er is doorgaans een specifieke visie op de problematiek die wordt uitgelegd, het liefst met wetenschappelijke bewijsvoering of in ieder geval een redenering die de ratio aanspreekt en die het vertrouwen moet geven dat je met dat boek op de goede weg zit. Alle zelfhulp boeken bieden vanzelfsprekend meer of minder concrete opties aan om met jouw knoop iets te doen, doorgaans in de vorm van opdrachten of oefeningen. Soms bruikbaar, soms niet.
Ik stortte me op Mindfulness. Bij de grote boekhandel Scheltema in Amsterdam kun je daar toch wel drie meter aan boeken over vinden. Een kleine keuze van wat ik daar vond, zal hierna de revue passeren. Niet voor niets Mindfulness, want dat neemt een grote vlucht (vaak Lifestyle georiënteerd) maar zeker ook omdat het in de reguliere GGZ hulpverlening een plaats heeft verworven als methode om te werken aan depressie en stress. Mindfulness lijkt zich er bij uitstek voor te lenen zelf aan de slag te gaan. Althans, die indruk wekt het.
Maar wat is nu precies Mindfulness? Daarover zijn al die verschillende werken het wel eens: grondlegger Jon Kabat-Zinn komt in 1979 met een programma Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) dat hij inzet bij mensen met ernstige pijnklachten en stress. Hij komt met een klinische toepassing van aandachtstraining, die de pijn niet wegneemt maar de aandacht verlegt en daarmee voor betrokkenen aantoonbaar verlichting van de pijnklachten biedt. Die aandachtstraining heeft zijn basis in meditatietechnieken en zo raakt het oosten het westen. De Mindfulness training neemt een grote vlucht en tegenwoordig vind je naast MBSR ook MBCT (Mindfulness Based Cognitieve Therapie) gericht op mensen met depressieve klachten. Op het ogenblik worden er op de markt vele trainingen aangeboden, altijd in een van beider varianten en volgens het stramien dat Jon Kabat-Zinn heeft neergelegd: 8 sessies van ongeveer 2 uur met dagelijks een uur huiswerk. Ook reguliere GGZ instellingen bieden dergelijke cursussen aan. Vraag creëert aanbod, maar zeker ook omdat er ondertussen ruim voldoende wetenschappelijk bewijs is dat een dergelijke training werkt. Dat bewijs gaat vooral over aantoonbare effecten in de werking van de hersenen in het omgaan met stressvolle situaties.
Mindfulness leert je hersenen dat er een andere weg te gaan valt dan de ‘Fight or Flight’ opties met hun aanmaak van adrenaline en cortisolhormonen. In principe een oud veiligheidsmechanisme waar we meer last dan gemak van hebben. Er valt natuurlijk veel meer over te zeggen maar in ‘A Mindfulness guide for the Frazzled’ van de Engelse comédienne Ruby Wax wordt dat prima, eenvoudig en met humor uitgelegd. Dat brengt ons meteen naar een van de laatste uitgaven op het gebied van Mindfulness. Het boek van Ruby Wax is net uit en nog niet vertaald. Het boek combineert autobiografische componenten, levenswijsheden, theorie en een eenvoudige training. Dat alles gelardeerd met de nodige humor. Ruby Wax is een Amerikaanse comédienne met haar basis in Engeland waar ze een bekende tv persoonlijkheid werd, in een depressief gat viel en daar weer uitkroop door niet alleen aan Mindfulness te doen maar er ook een studie in te volgen. Dat levert in ieder geval een grappig boek op met heldere uitleg en de nodige beschouwingen over Mindfulness die ik in andere uitgaven node mis. Het evidence based karakter van Mindfulness krijgt veel aandacht. Aan de andere kant, het zelfhulpgedeelte is een ‘light versie’ die vooral bruikbaar lijkt voor mensen die niet in de problemen zitten. Het gedeelte dat zich richt op ouders die met hun kinderen aan de slag willen, kenmerkt zich iets te veel door goedbedoelde Ouders van Nu adviezen. Daarvoor hoef je het boek niet te lezen.
Al een tijd op de markt en in de meeste boekhandels wel te vinden is ‘Mindfulness, in de maalstroom van je leven’ van de Belgische auteur Edel Maex, een psychiater die zijn eigen ervaringen met meditatie is gaan inzetten in zijn hulpverleningspraktijk, net als Jon Kabat-Zinn. Maex schrijft een uitnodigend en overtuigend boek. Sleutelterm hier is “open aandacht” voor jezelf. Het boek is beschouwend van aard, helder en compact geschreven in een aantal korte hoofdstukken afgewisseld met uitspraken en gedichten. Het boek biedt geen training, het reikt suggesties aan. Als je wilt weten of Mindfulness iets voor je is, dan is dit boek zeker een aanrader. “Door met een milde open aandacht aanwezig te zijn en te kijken, zonder te zoeken, raak je vertrouwd met wat er gebeurt, met wat er zich allemaal in jezelf afspeelt. Het is de enige weg naar vertrouwen en zelfvertrouwen”.
Ruby Wax besteedt aandacht aan kinderen en ook Mindfulness voor dummies besteedt er een hoofdstuk aan. David DeWulf brengt boekjes uit speciaal gericht op kinderen: “Mindfulness voor je kids”. Ik las het oefenboekje met die titel waarbij nog een CD met geleide meditaties. De vorm die hij kiest is een sprookje met een heldhaftig kind Pieter en een kabouter en sidekick Pol de Trol. De avonturen die Pieter meemaakt worden telkens afgerond met een praktische tip: “Boodschap: op de momenten dat je je een beetje boos of verdrietig voelt, kan het helpen om naar de natuur te gaan. Ga bijvoorbeeld eens onder een boom zitten, voel je adem en kijk naar de vogels.” Dit is misschien een citaat dat wat tendentieus lijkt uitgekozen, dat is het helaas niet. Ook de oefeningen op de CD zijn op dit niveau en ietwat knullig uitgevoerd. Bovendien heb ik geen idee op wat voor kinderen DeWulf zich richt: “Kleine kids en grotere kids.”
‘Mindfulness Box’ van Eva Brobbel is een doosje met een klein notebook (sic) en een aantal kaartjes in verschillende grootte en van verschillend karakter. De ondertitel op het doosje luidt: “Inspiratie, oefeningen en wijsheden”. Ik vraag me altijd af wie zo iets nou koopt. Praktische waarde ligt misschien in het onderwijs waar je het als hulpmiddel bij praktische werkvormen kunt gebruiken. Het bijgevoegde boekje is in tegenstelling tot de verpakking vrij nuchter. De tips die op kaartjes staan, schijnen mij soms wat makkelijk in de sombere praktijk. Soms vraagt het ook vaardigheden die je nou net niet hebt, daar doe je namelijk Mindfulness voor! “Zo kun je ervoor kiezen deze zaken wat makkelijker te laten gaan en hier geen groot punt meer van te maken.” Daarnaast wordt er hier nogal gebruik gemaakt van Engelse citaten, ook van niet-Engelse: geen idee welk doel dat dient...
De Kleine Mindfulness voor Dummies heeft de meest ronkende teksten op voor- en achterkant. De naam van de schrijfster Shamash Alidina gaat bijna ten onder in de zeer herkenbare vormgeving van een hele serie ‘...voor Dummies’. Maar vergis je niet, juist hier tref je voor een gering bedrag een boekje in nuchtere taal met hier en daar wat humor waar in een relativerende toon heldere uitleg wordt gegeven. Er staan duidelijke oefeningen in zonder poespas en in duidelijke stappen. “Mindfulness is heel eenvoudig; het gaat voornamelijk om laten gaan. Maar het moeilijkste is om hier constant aan te denken”. En dan volgen tien praktische tips voor een “opmerkzaam leven” die zeker bruikbaar zijn.
Mindfulness, dat wordt wel duidelijk, is een paradoxale methode, zoals Maex ook zegt: “Deze ervaring houdt ook een valkuil in. Meditatie is met open aandacht aanwezig zijn, zonder oordeel, zonder verwachting. Zodra je merkt dat dit een helend effect kan hebben, is de neiging groot om te gaan mediteren met de verwachting dat het helpt. Op deze manier voer je dus een verwachting in, waardoor je niet langer met een open aandacht mediteert.” Daar mee leren omgaan is de basis van al de voornoemde boekjes. Op basis van die paradox is de boekenkast in de boekhandel dus goed gevuld. Terwijl Mindfulness toch vooral inhoudt wat de dichter J.C. Bloem al wandelend en domweg gelukkig in de Dapperstraat overdacht: “Alles is veel voor wie niet veel verwacht.” Hoe mindful kun je zijn!
Maar leer jezelf dat maar eens aan!
Ruby Wax:
A mindfulness guide for the frazzled.
Penguin Randomhouse UK, 259 pagina’s; 16,49 euro
Edel Maex:
Mindfulness, in de maalstroom van je leven
Lannoo, 242 pagina’s; 17,99 euro
Eva Brobbel:
Mindfulness Box
Rubinstein, 16,95 euro
David DeWulf:
Mindfulness voor je kids, oefeningen
Lannoo, 72 pagina’s +CD; 14,99 euro
Shamash Alidina:
De kleine Mindfulness voor Dummies
BBCN uitgevers, 155 pagina’s; 8,99 euro