Persoonlijkheidsproblematiek in strafrecht complexer dan in reguliere psychologische praktijk

Het vaststellen van persoonlijkheidsproblematiek binnen strafrechtelijk onderzoek is niet eenvoudig. Zo zijn zelfrapportage-instrumenten onbetrouwbaarder dan gedacht. Dat concludeert psycholoog Marleen Spaans. Spaans promoveerde gisteren, 6 december.

Voorzichtig zijn met zelfrapportage

Klinisch psycholoog Spaans voerde haar onderzoek uit binnen het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP), locatie Pieter Baan Centrum. Dat is de psychiatrische observatiekliniek van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Daar ontdekte Spaans dat de bruikbaarheid van zelfrapportage-instrumenten beperkter is dan gedacht. ‘De onderzochte personen doen zich onbewust of bewust gezonder of gestoorder voor dan ze zijn, hebben gebrekkig zelfinzicht of problematische persoonskenmerken. Voorzichtigheid bij de interpretatie van de resultaten  is daarom geboden.’ In Nederland leidt een persoonlijkheidsstoornis bij verdachten van ernstige misdrijven tot verminderde toerekeningsvatbaarheid en een advies voor tbs-behandeling. Dat is internationaal gezien uitzonderlijk.

Complexer dan de reguliere psychologische praktijk

Het vaststellen van persoonlijkheidsproblematiek binnen een juridische context is complexer dan in de reguliere psychologische praktijk. De meeste verdachten hebben niet zelf om een evaluatie gevraagd en hebben weinig vertrouwen in de deskundige. Ook hebben verdachten en tbs-patiënten veel te winnen of verliezen naar aanleiding van hun beoordeling, zoals de duur van gevangenisstraf of eventuele tbs-behandeling. Nederlandse rechters en gedragsdeskundigen wegen de aanwezigheid van persoonlijkheidsproblematiek zorgvuldig mee in hun adviezen over toerekeningsvatbaarheid en behandeling.

Aanpak onderzoek

Het promotieonderzoek is grotendeels gebaseerd op het digitale databestand dat is opgebouwd in het Pieter Baan Centrum in 2007. Het onderzoek naar de voorspellende waarde van persoonlijkheidsstoornis voor tbs-behandelduur werd uitgevoerd op basis van data van het NIFP en verschillende Forensisch Psychiatrische Centra (voorheen tbs-klinieken).

Grotere invloed op leven

Een grondige en nauwkeurige diagnose van persoonlijkheidspathologie is van groot belang in het forensische veld. De diagnose en behandeling van persoonlijkheidsproblematiek is hier complexer dan in de reguliere psychologische praktijk. De gevolgen hebben een grotere invloed op het leven van de onderzochte dan in de reguliere gezondheidszorg.

Internationale standaard ontwikkelen

Er is dringende behoefte aan een methodiek die speciaal is ontworpen voor de forensische populatie, vindt Spaans. ‘Internationale standaardisatie van instrumenten en terminologie zal vergelijking van studieresultaten vergemakkelijken. Meer digitale registratie van patiënt- en behandelkenmerken is noodzakelijk voor zinvol onderzoek, betere diagnostiek, minder incidenten en recidive en een kortere behandelduur.’ Het NIFP onderzoekt nu methoden voor het vaststellen van persoonlijkheidspathologie die minder afhankelijk zijn van zelfrapportage.

Bron: Universiteit Leiden (https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2016/12/persoonlijkheidsstoornissen-en-de-gevolgen-voor-het-strafproces)