Het ‘rare huisje’ van de gemeentesecretaris

Steeds meer gemeenten beginnen aan ‘skaeve huse’ voor overlastgevende daklozen.

De vermindering van het aantal bedden in de GGZ leidt ertoe dat duizenden patiënten een ander onderkomen moeten zoeken. In een gewoon huis met regelmatige bezoekjes aan een polikliniek, wonen met begeleiding, of wonen in andere woonvormen met hulp en zorg. Een kleine groep is echter vanwege grote overlast nergens te handhaven en komt op straat terecht. Steeds meer gemeenten trekken zich hun lot aan en bouwen ‘skaeve huse’ voor deze overlastgevende daklozen. In zo’n ‘asocontainer’ kunnen ze hun eigen gangetje gaan, zonder overlast te veroorzaken, maar ook zonder al teveel bemoeienis van zorgverleners.

Asocontainers in steeds meer steden te vinden

Achter de bioscoop in Beverwijk staat op zo’n zestig meter afstand een caravan. Naast die caravan staan twee mobiele bouwvakkers-wc’s. Er omheen staan manshoge hekken met doeken ervoor, om de bewoners van de caravan privacy te gunnen. Deze caravan staat officieel op naam van de Beverwijkse gemeentesecretaris. Maar de hoogste ambtenaar van de stad gaat er nooit mee op vakantie. Wie er wel in wonen: twee totaal onaangepaste daklozen, waar het gemeentebestuur, de politie, zorginstellingen en woningcorporaties zich geen raad mee wisten.

In een gewoon flatje veroorzaakte dit stel kolossale overlast voor hun buren. Meerdere keren zijn ze hun huis uitgezet, waarna ze op straat gingen zwerven. Daar werd ook niemand blij van. Voor het oog van de wereld deden zij hun behoefte en ze sliepen onder een balkon. Hulpverlening werd consequent afgewezen; elke ‘bemoeial’ van een zorginstelling kon een schop van ze krijgen. Vooral omdat ze nergens hun hond mee mochten nemen. 

De Beverwijkse gemeentebestuurders krabten zich achter de oren. Laten wij deze stadgenoten aan hun lot over, overlastgevend en wel, of gaan we ze op onorthodoxe wijze helpen? Besloten werd om een tweedehands caravan aan te kopen en die ergens op een rustige plek neer te zetten. Daar mocht het dakloze stel en hun hond ‘tijdelijk’ wonen. 

Nimby

Maar dat ging niet van een leien dakje. Het nimby-effect (not in my backyard) stak de kop op. Buurtbewoners kwamen in het geweer. Zij vreesden overlast. Vervolgens ging het gemeentebestuur dan maar op zoek naar een andere plek. Die werd gevonden in de buurt van de bioscoop, waar ze rustig kunnen verblijven zonder iemand overlast te bezorgen. En dat gebeurt ook niet. De tijdelijkheid is omgeslagen in een soort semi-permanent verblijf. Zo lang alles goed gaat, mogen ze er blijven. 

In het begin dreigde het stel de caravan weer te verlaten bij het vooruitzicht dat de gemeente talloze hulpverleners op ze zou loslaten. Dus daar zag de gemeente ook maar van af. 

Skaeve huse

Had Beverwijk nu een aantal ‘skaeve huse’ gehad, dan was dit stel waarschijnlijk daar terechtgekomen. In steeds meer gemeenten zie je deze woninkjes voor ‘asocialen’ verrijzen op veilige afstand van wijken en buurten. Het worden asocontainers, tuigdorpen en hufterwoningen genoemd. Er zijn in het verleden nog veel meer weinig vleiende namen gegeven aan de initiatieven van woningcorporaties en gemeenten om deze onaangepaste mensen te huisvesten. Mensen die er in veel gevallen permanent blijven; het is voor hun de allerlaatste mogelijkheid om een dak boven het hoofd te hebben. Inmiddels is Beverwijk van plan om een paar skaeve huse te bouwen. In veel andere gemeenten wordt hier ook over nagedacht.

In sommige gemeenten bestaan ze al jaren. De mensen die erin wonen, zouden anders dakloos zijn. Verslaving, psychiatrische problemen en soms - letterlijke quote uit een gemeentenota - ‘liederlijk gedrag’ maken dat niemand ze graag in de buurt heeft wonen. Maar het nimby-effect dat bij vrijwel alle plannen voor skaeve huse opsteekt bij de buurtbewoners, verdampt al binnen enkele weken na realisatie. Wonen deze ‘asocialen’ eenmaal in zo’n skaeve huse, dan hoor je er niemand meer over. 

Bij geen enkel project dat in Nederland is gestart, hebben zich noemenswaardige incidenten voorgedaan. Buurtbewoners die aanvankelijk de hakken in het zand zetten tegen de komst van skaeve huse, zijn na verloop van tijd bijna zonder uitzondering tevreden over hun nieuwe buren. Overlast doet zich nauwelijks voor.

Denemarken

De skaeve huse bestaan al meer dan tien jaar, maar nu pas grijpt het fenomeen om zich heen in Nederland. In veel gemeenten bestaan plannen om plekjes te stichten voor de skaeve huse. Deze term is Deens voor rare huisjes. In Denemarken zijn er al meer dan 350 gebouwd. Daar zijn het meestal huisjes zoals je wel ziet op een volkstuincomplex, of containers waar ook studenten in wonen. Kleine onderkomens met meestal maar één kamer, toilet, douche en een keukentje, en dat was het dan. Een bed, een kast, een tafel en een stoel. De skaeve huse staan meestal aan de rand van een stad. 

De bewoners zijn onaangepaste mensen met vaak een hele historie van drank, drugs en overlast, die de buik vol hebben van hulpverleners, bemoeizorg en iedereen die ze maar op de nek zit. Ze veroorzaken vaak niet met opzet overlast, maar ze kunnen niet anders. Alle woningcorporaties en gemeenten hebben te maken met zo’n kleine groep overlast veroorzakende asocialen. In Denemarken is het overheidsbeleid dat iedereen recht heeft op een dak boven zijn hoofd. Die gedachte begint hier ook door te dringen. Bewoners van een skaeve huse vertrekken er meestal nooit meer. Dit is de enige plek waar zij nog kunnen wonen.

Hoewel er op alle projecten een begeleider zit die de boel in de gaten houdt, worden de bewoners in hoge mate aan zichzelf overgelaten. Vanuit de GGZ komt er bij sommigen af en toe een hulpverlener langs. Maar ook daar zit nauwelijks druk achter. Het is de bedoeling van de overheid dat de bewoners geen overlast meer veroorzaken voor anderen, niet dat ze beter worden of weer aan het maatschappelijk leven gaan deelnemen. Die hoop is meestal al snel opgegeven. 

Regels

Eenmaal in zo’n huisje, worden de bewoners wel aan regels onderworpen. Overlast veroorzaken voor de buurt, die nu op enige afstand is, is verboden. Een paar waarschuwingen en de bewoner staat weer op straat. Met die stok achter de deur proberen de meesten zich wel een beetje te gedragen. Een beheerder of begeleider is regelmatig aanwezig om ongewenste gasten weg te jagen. Drugsdealers bijvoorbeeld. Soms wordt ingegrepen als het fout gaat met een bewoner, zoals bij een verzamelaar of een verslaafde. 

Nu veel gemeenten eraan gaan beginnen, moeten er wel wat moeilijkheden worden overwonnen die in de pionierende gemeenten Amsterdam, Tilburg, Kampen, Eindhoven, Maastricht en Rotterdam naar voren kwamen. Allereerst: de skaeve huse staan op veel plekken maar tijdelijk. Voor een paar jaar, meestal onder druk van de bewoners in de omgeving. Dat betekent dat de bewoners van de huisjes, die net tot rust zijn gekomen, weer naar een andere plek moeten verhuizen. Niet alleen is dat niet goed voor ze, het blijkt ook onnodig, omdat de skaeve huse-bewoners nauwelijks enige overlast veroorzaken. De Stichting Experimenten Volkshuisvesting (SEV) pleit er dan ook voor om de skaeve huse standaard tot het woningaanbod van woningcorporaties te laten behoren. Zo is er altijd zicht op een plek voor mensen die keer op keer ontsporen en het leven van hun buren tot een hel maken.

Zorg of wonen

Een tweede punt dat ook nader moet worden uitgezocht, is de mate van begeleiding. In Denemarken staan de skaeve huse helemaal los van de zorg. Het is wonen. Meer niet. Er is een begeleider die de praktische gang van zaken in de gaten houdt. De huurcontracten zijn in het Scandinavische land niet afhankelijk van zich onderwerpen aan zorg. Zorg wordt wel verleend, maar dat regelen de huurders zelf met de zorginstellingen.

In Nederland durft de overheid de skaeve huse-bewoners vaak niet los te laten. Bemoeizorg is in een aantal huurcontracten inbegrepen. De Stichting Experimenten Volkshuisvesting vindt dat hier een keuze gemaakt moet worden tussen wonen en zorg.

Hulpverleners vinden de skaeve huse een uitkomst. Citaat uit het SEV-rapport: Uit de interviews met hulpverleners blijkt dat ook zij blij zijn met de optie van skaeve huse. Zij zien sommige van hun cliënten opknappen door deze therapie van ‘rust en ruimte en toch in de stad’. Zij wijzen erop dat sommige cliënten moeilijk kunnen aarden in collectieve woonvormen wegens de huisregels en de stress die de omgang met andere bewoners met zich meebrengt. Het motto van begeleiders en beheerders is: handjes op de rug, begeleiden op afstand, niet te veel aanwezig zijn, je elke dag even laten zien, praktische hulp aanbieden, geen politieagent spelen. 

Inplannen

Een derde punt, en misschien wel het belangrijkste, is dat de skaeve huse-plekken planologisch moeten worden ingebed. Dat gebeurt nu niet. De Stichting Experimenten Volkshuisvesting (SEV) pleit ervoor dat ze standaard in elke gemeente worden ingepland. Als gevolg van het gebrek aan planologisch beleid voor deze huisjes zijn er nu nog maar enkele tientallen van in Nederland, en die hebben veelal een tijdelijke status. Sommige projecten zijn alweer verdwenen, als gevolg van toezeggingen aan buurtbewoners dat de huisjes slechts tijdelijk zouden blijven. SEV vindt dit onwenselijk. De skaeve huse moeten vaste plekken krijgen.

SEV vindt dat er veel meer van die plekken moeten worden gesticht. Klandizie genoeg; elke corporatie heeft wel een aantal probleemhuurders die - zoals het in een evaluatierapport van het Amsterdamse rapport staat - als hete aardappels heen en weer worden geschoven tussen corporaties, zorginstellingen en de politie. Het aantal kandidaten voor de skaeve huse wordt door de SEV geschat op zo’n 1500 in heel Nederland. SEV vindt dat de gemeenten en woningcorporaties de skaeve huse in hun beleid en woningaanbod moeten opnemen. 

-----------------------------------------------------------------------------

Waar moeten skaeve huse aan voldoen?

• Geringe kans op overlast naar de omgeving: Een afstand van minimaal 50 meter tot bestaande woonbebouwing of andere gevoelige functies. Afgezonderde locatie.

• Maximale aantal wooneenheden. Liefst zoveel mogelijk afstand tussen de eenheden.

• Bij meer dan 5 wooneenheden een beheerdersruimte.

• Eenpersoonswooneenheden: 30-40 m2 met eigen keuken en sanitair en eigen buitenruimte, vergelijkbaar met studentenhuisvesting. Tweepersoonseenheden: 40-50 m2 (2 kamers + keuken)

• Zo min mogelijk gemeenschappelijke voorzieningen (evt. een gemeenschappelijke wasmachineruimte)

• Minimale voorzieningen. Vandalismebestendig, robuuste uitvoering, goed schoon te houden, brandalarm.

• De huisvesting mag wel/geen beloning zijn (of als zodanig worden ervaren) voor overlastgevend gedrag (qua luxe, aantal M2, locatie).

• Bij tijdelijke huisvesting moet snelle plaatsing mogelijk zijn. Vergelijkbaar met de crisisopvang in de GGZ. De doorstroming moet worden geborgd. Omdat de uitstroom niet strak te reguleren is, moet het aantal huisvestingseenheden flexibel zijn.

Wat moet de beheerder of huismeester doen?

• is 24 uur bij de start telefonisch bereikbaar (voor omwonenden)

• gaat onregelmatig langs afhankelijk van de mogelijke “piekmomenten” (niet voor 10 uur ‘s morgens, maar wel begin van de avond).

• spreekt bewoners aan op ongeoorloofd gedrag

• schakelt de politie in als er sprake is van criminele situaties (aandachtsvestiging, afspraak met de politie)

• geeft andere signalen door aan partners bv woonbegeleiding/hulpverlening/jeugdzorg.

Bron: platform woonoverlast (https://www.platformwoonoverlast.nl)

Skaeve huse zijn te vinden in Amsterdam; Eindhoven; Kampen; Rotterdam; Tilburg; Maastricht; Arnhem.
Verder zijn skaeve huse gepland in: Deventer; Dordrecht; Ede; Emmen; Nijmegen; ’s-Hertogenbosch; Beverwijk; Velsen; Krimpenerwaard; Haarlem; Groningen; Bergambacht

(in sommige gemeenten wordt er alleen nog over gesproken, andere gemeenten zijn al ver met de plannen).