Inzicht in angst, minder separeren!

Hoe het aantal separaties in Doetinchem dramatisch omlaag ging

Het team van de High Intensive Care (HIC) in Doetinchem heeft in 2018 de Dwang en Drangcijfers fors teruggedrongen. Echt fors! 76% om exact te zijn. En van de overige 24 % nam één patiënt 12% voor zijn rekening. Oorzaak van al die uren opsluiten van patiënten in separeers? Voor een groot deel angst bij hulpverleners. Niet raar, angst bij hulpverleners speelt namelijk een grote rol bij het overgaan tot eenzame opsluiting. Het is belangrijk deze angst zichtbaar en bespreekbaar te maken in het team en er grip op te krijgen. 

Lidija Mesic, Karen Schlepers en Vera Steghuis werken allen op de HIC Doetinchem van GGNet. Een armoedige en troosteloze omgeving: oude ziekenhuisbouw, smalle gangen en veel hokken in een depressief-makende kleurstelling. Een schril contrast met de moderne HIC’s die her en der in het land verschijnen. Maar werken volgens de HIC gedachte is niet afhankelijk van een state-of-the-art omgeving. Dat hebben ze wel bewezen in Doetinchem. Werken naar de letter en de geest van het Werkboek HIC is hun devies, het ontbreken van een minor punt als Healing Environment compenseren ze wel in cultuur en houding.
Lidija is manager Acute Zorg Doetinchem, Vera en Karen zijn beiden Aandachtfunctionaris en 

Trainer Agressiehantering en Sociale Veiligheid (Atas), verpleegkundigen die extra zijn opgeleid in het terugdringen van dwang-en-drangtoepassingen. 

“Wat zijn we eigenlijk bang”

Eind oktober 2017 stond de teller op 10.000 uren. Een onaanvaardbaar plafond. Management, Atas’ers en team HIC trokken allen aan de noodbel wat resulteerde in een verbeterplan. Het moest en zou anders! En voornaamste probleem wat op tafel bleek te komen was angst. Maar hoe pak je dit aan in een team waar professionals dagelijks geconfronteerd worden met agressie en hoogoplopende spanningen? Lidija, Karen en Vera benoemen het zoals het is: angst bepaalde het handelen van de medewerkers op de HIC. Juist in deze omgeving is het cruciaal om hierbij stil te staan. Kennen, herkennen en begrijpen van je eigen angst geeft ruimte en werkt verbindend. Een uitkomst van een teambijeenkomst bracht ook opluchting: “Wat zijn we eigenlijk bang”. Het bracht de veranderbal aan het rollen. De psychiater, Jochanan Huijser, omarmde deze openheid en coachte het team in afstemming met de Atas’ers. Er was genoeg werk te verrichten voor de Atas’ers, het management en de behandelaren. 

Een dossieranalyse leverde een profiel op van de cliëntengroep die het gros van de uren voor zijn rekening nam. Jong, agressief (veel agressie) en een historie van verslaving. Psychiatrische problematiek speelde secundair mee. Het team had zijn eigen coping mechanismes ontwikkeld om hiermee om te gaan: strak afgrenzen, “better safe than sorry” en veiligheid als voornaamste reflectiemaatstaf. Langzaam mobiliseren uit de separeer, standaard opnemen in de separeer, repressieve focus en elkaar versterken in verklaringen dat de patiënt niet op zijn plek zit maar overgeplaatst moet worden. Er moest hier een einde aan komen! 

Geen eenzame opsluiting meer

Vera en Karen vertellen dat ze er in teamtrainingen met het spreekwoordelijke gestrekt been ingingen. Wel ondersteunend maar de zaken benoemen zoals ze zijn: je kunt eenzame opsluiting wel in je eigen voordeel framen maar het blijft eenzame opsluiting. De insteek was dan ook om veiligheid binnen de werkcultuur te creëren waarbij angst bespreekbaar was. In januari 2018 lag er een plan van aanpak van de Atas-trainers en management. Daarin spraken ze de ambitie uit dat ze het bestaande patroon wilden doorbreken. Om de wens het anders te doen kracht bij te zetten formuleerden ze hoge ambities. Zoals: geen eenzame opsluiting meer.

Lidija vertelt dat er in het eerste kwartaal 2018 werd gestopt met het eenzaam opsluiten van patiënten, daar waar het enigszins mogelijk was. Daarbij zetten ze bij complexe situaties één op één begeleiding en beveiliging in. Dat hakte er financieel fors in. Meer dan 90.000 euro aan extra inzet. “Veiligheid creëer je zelf”, zegt Lidija, “Je hebt er invloed op. Als je angst voelt door een situatie op de afdeling pak je de regie door de situatie te gaan bespreken binnen je team. Het uitspreken van je gevoel, twijfels etc. geeft je weer ruimte in het denken en daarmee in handelen. Je wordt creatiever en ziet meer oplossingen. Focus op datgene waar je wel invloed op hebt. Zo ontstaat vertrouwen. En om te kunnen veranderen, grip te krijgen, is onderlinge communicatie essentieel. Hiermee werd de voornaamste vraag aan het team: wat hebben jullie nodig om anders te handelen?”

Het teamsignalerinsplan

Het team maakte een diepe leercurve, bijgestaan door de deskundigheid van de Atas’ers en het management. De inspanningen en veranderende opvattingen van de verschillende teamleden waren de uiteindelijke sleutel tot de urendaling. En daar droeg een teamsignalerinsplan een wezenlijk aandeel aan bij. Het team ontwikkelde haar eigen signaleringsplan. Een A3-vel met de kleuren groen, oranje en rood is herkenbaar als signaleringplan voor patiënten, maar nu ook voor het team, dat haar eigen gedrag in dezelfde kleuren classificeerde. Daarnaast stelden ze samen met anderen op wat hielp om een bepaalde fase vast te houden of terug te keren naar fase groen. Het Teamsingaleringsplan is geen doel maar een middel om veranderproces methodisch te monitoren en het gesprek hierover aan de gang te houden.

Eind 2018 is de HIC Doetinchem een andere dan die in 2017. Rooming- en eating-in van familie, training en scholing van medewerkers, echt contact en vooral op de groep aanwezig zijn. Het HIC -werkboek is beduimeld, vlekkerig en vuil. Zo vaak is het als leidraad gebruikt bij het zoeken naar teruggeven van de regie en het bijbehorende herstel van de patiënt. De onwerkbare omgeving waar het beste van is gemaakt zal op korte termijn worden aangepast. Een werkgroep, architecten en inhoudsdeskundige buigen zich over de opties. Het verbeterplan is grotendeel uitgevoerd en Lidya, Vera en Karen hebben de agenda voor 2019 al weer gevuld met nieuwe verbeterplannen. 

In Doetinchem doen ze het!

Angst bespreekbaar maken was een key ingrediënt bij de uren dwang en drang, want als je bang bent je aan koud water te branden werk je veelal te voorzichtig. Het team HIC Doetinchem legde de vinger op een teamkenmerk dat bepalend was voor het gedrag en de cultuur en kantelde het in een kwaliteit. Angst veroorzaakt door een waargenomen of beleefde bedreiging leidt veelal tot een vermijding of ontwijking daarvan of, in dit geval, een stuwmeer aan dwang en dranguren. Angst is en blijft een basaal overlevingsmechanisme. Ontwijking daarvan kan leiden tot een spreekwoordelijke verlamming.
In Doetinchem niet: de schouders eronder en elkaar steunen waar het moeilijk is. Het lijkt zo simpel maar je moet het gewoon doen. In Doetinchem doen ze het. 

En het voornemen voor 2019? Vasthouden en verder doorzetten van de daling en minimaal één maand nul uren op de teller!