“Nuance over antidepressiva is niet sexy”

Website moet compleet beeld geven over voor- en nadelen van antidepressiva

“Zou deze moeder haar kinderen ook gedood hebben zonder antidepressivum Seroxat?” kopte de internet-versie van de Volkskrant twee dagen vóór ons interview. Het ging daarbij over de zaak Aurelie, die in 2013 haar twee kinderen ombracht. Het gebruik van Seroxat zou daar de oorzaak van zijn.
De papieren versie maakte maar liefst vier pagina’s vrij voor de komende rechtszaak, met iets minder retorische koppen: ‘Fatale kortsluiting’ en ‘Dramatische bijwerkingen’. 

“Nuance is niet sexy”, zegt psychiater Christiaan Vinkers. Anderhalf jaar geleden verscheen zijn boek ‘Even slikken’, over de zin en onzin van antidepressiva dat hij met ziekenhuisapotheker Roeland Vis schreef. Het doel daarvan was genuanceerde informatie over antidepressiva te geven, zowel positief als negatief. Afgelopen halfjaar ontwikkelde hij met Roeland Vis en de redactie van De Jonge Psychiater, de website www.antidepressiva.nl (http://www.antidepressiva.nl), met hetzelfde uitgangspunt. De teksten legde hij niet alleen aan collega-psychiaters voor, maar ook aan ervaringsdeskundigen.

Waarom een website over antidepressiva?
“Ik vind het belangrijk dat er goede informatie over medicijnen voorhanden is. Het stempel op depressie en antidepressiva is groot. Die drempel wordt alleen maar groter, als er zo’n vooroordeel dat ‘je een zombie met moordneigingen wordt’ rondzingt.
Voor sommige mensen is het gebruik van antidepressiva levensreddend. Patiënten vertellen me bijvoorbeeld dat ze met het gebruik van antidepressiva meer kwaliteit van leven hebben. Daarmee zeg ik niet dat er geen nadelen zitten aan het gebruik van antidepressiva, maar het is wel één van de behandelopties.” 

“Er is veel op internet te vinden, maar de vraag is altijd wat er wel en wat er niet klopt. Er zijn veel vooroordelen als het gaat om antidepressiva. Aan de ene kant hebben mensen het soms over ‘geluk uit een potje’ en soms wordt er een direct verband met agressie en suïcide. Geen van beiden is zondermeer waar. Toch zijn er ook patiënten die weinig baat bij antidepressiva hebben” 

Belangrijk detail: “Deze website krijgt geen sponsoring met de farmaceutische industrie en mijn salaris wordt er ook niet door beïnvloed.” Bovendien: “Het is nog best een hele klus.”

Hebben de tegenstanders een punt, worden antidepressiva te vaak voorgeschreven?
“Het getal van 1 miljoen antidepressivagebruikers is te kort door de bocht”, zegt Vinkers. “Ten eerste wordt het heel vaak ook voor andere aandoeningen dan depressies voorgeschreven. Denk aan angststoornissen, slapeloosheid en pijnklachten. De helft van antidepressiva worden tegen depressie gebruikt, en een kwart van de gebruikers haalt maar 1 keer het recept op, maar telt wel mee in het getal van 1 miljoen gebruikers. Wij berekenden dat 150.000 antidepressivagebruikers in Nederland ze langer dan een jaar tegen depressie gebruiken, tegenover 800.000 mensen met jaarlijks een depressie.
Er zal ook een groep mensen zijn die antidepressiva ten onrechte gebruiken, maar hoe groot die groep is weten we niet goed. Daartegenover staat een groep mensen die er bij gebaat zouden zijn als ze het wél gebruiken, maar het niet doen.”

Waar komt dat onbehagen over antidepressiva dan vandaan?
“Een kop als ‘Zou deze moeder haar kinderen ook gedood hebben zonder antidepressivum?’ leest natuurlijk als een detective. Het is spannend en spreekt tot de verbeelding. Maar wat moet je nou als je dat leest en je het zelf al een jaar slikt? Je zult ook nooit een krantenkop tegenkomen als ‘Zou deze man nog leven zonder antidepressiva?’ Al is dat even relevant.”
De maandag na de publicatie van het artikel kwamen de eerste telefoontjes al bij hem binnen. Van mensen die een antidepressiva gebruikten, met de vraag of ze het middel wel moesten blijven slikken.
“Je moet je in ieder geval afvragen of dit verhaal voor jouw situatie relevant is”, zegt Vinkers. “Die artikelen gaan over hele specifieke rechtszaken. In de wetenschappelijke literatuur is er geen basis dat volwassenen meer risico op agressie hebben. Bovendien: in de afgelopen jaren is het aantal gebruik van antidepressiva verdubbeld, terwijl het aantal mensen dat slachtoffer was van moord en doodslag is gehalveerd. Als SSRI’s (één van de soorten antidepressiva, red.) de kans op incidenten zou verhogen, zouden er dan ook niet logischerwijs meer slachtoffers moeten zijn?” 

“Het verband tussen agressie, suïcide en antidepressiva is heel lastig te leggen. Op groepsniveau is het er in ieder geval niet. Bij kinderen en jongeren ligt dat anders, daar zijn die nadelen er wel. Dan nog is de relatie met het plegen van een moord zeldzaam. Maar je moet daar wel eerlijk over zijn en het goed monitoren en begeleiden.”

Vinkers begrijpt niet helemaal waarom antidepressiva zoveel negatieve aandacht krijgen. “Bij Prednison is de kans op suïcidaliteit vier keer zo groot. Daar hoor je weinig over. Maar antidepressiva worden nou eenmaal meer gebruikt en krijgen dus ook veel aandacht. Antidepressiva krijgen ook veel meer aandacht dan benzodiazepinen (oxazepam, temazepam), terwijl die veel meer bijverschijnselen kennen en over het algemeen veel minder goede effecten op de lange termijn hebben.”

Kun je dan zeggen dat antidepressiva nauwelijks bijwerkingen geven?
“Antidepressiva geven zeker bijwerkingen, hoe ernstig ze zijn verschilt per persoon”.
Citaat van de website www.antidepressiva.nl (http://www.antidepressiva.nl): “Antidepressiva kunnen bijwerkingen geven. Vaak gaat dat om misselijkheid, hoofdpijn, gewichtstoename, slecht slapen en libidoverlies. (…) Ongeveer de helft van de mensen die beginnen met antidepressiva krijgt hier last van. De meeste bijwerkingen worden na een paar dagen tot weken een stuk minder of verdwijnen. Toch kunnen sommige bijwerkingen ook na langere tijd aanwezig blijven, bijvoorbeeld gewichtstoename of klachten van seksuele aard, zoals minder zin in seks, erectiestoornissen of moeilijker een orgasme kunnen krijgen. (…) Bijwerkingen zijn voor 10 tot 20 procent van de gebruikers een belangrijke reden om met antidepressiva te stoppen.”

Alle opties op tafel 
De bezoekersaantallen van de website nemen langzaam toe, de reacties zijn overwegend positief. Ook in zijn eigen praktijk wijst hij mensen op de site, zodat ze zich kunnen inlezen vóór ze eventueel iets krijgen voorgeschreven.
“Sommige mensen zijn principieel tegen antidepressiva en zouden willen dat niemand ze gebruikt. Ik vind dat als je last hebt van een zware depressie die je leven vergalt, dan moeten alle opties op tafel liggen. Maar als je principieel ‘tegen’ antidepressiva bent, zal je je ook niet door feiten laten overtuigen.”

Het plan is om de site nog uit te breiden met andere psychofarmaca. Zo zit wellicht een website over antipsychotica nog in de pijplijn en wellicht een site over benzodiazepines. Vinkers: “Het is iets dat ik als psychiater ongelofelijk belangrijk vind: goede informatie op een genuanceerde manier. De websites zijn een uit de hand gelopen hobby naast mijn werk als psychiater, maar ik hoop dat mensen er echt iets aan hebben. Belangrijk is dat de website onafhankelijk is en de voors én de tegens bespreekt. Antidepressiva zijn namelijk geen magische pillen die iedereen beter maken.”

“Nuance is niet sexy”. Daarin lijkt Christiaan Vinkers de volgende dag gelijk te krijgen. Kreeg het artikel over de ‘Fatale kortsluiting” en de ‘Dramatische bijwerkingen’ maar liefst vier middenpagina’s in de zaterdageditie van de Volkskrant, de ingezonden brief van Vinkers, waarin hij één en ander nuanceert, staat op dinsdag in de marge van pagina 22. Weggedrukt door een cartoon over Schiphol en een ingezonden mededeling over de ouderenzorg.