De biografie als medicijn, de zin van levensverhalen in de zorg

Johan Atsma recenseert het boek van Susanne Kruys **---

De titel ‘De biografie als medicijn’ belooft nogal wat, geplaatst in de context van zorg. Suzanne Kruys schrijft met die titel een boek waarin ze niet aarzelt namen als Nietzsche en Jung te citeren en een duidelijke visie te ventileren rondom het idee van de biografische dialoog. Het levensverhaal is natuurlijk per definitie een essentieel element in de benadering van en zorg voor mensen die dreigen te kapseizen in hun leven of anderszins op grote problemen en levensvragen stuiten in het dagelijks bestaan. Daar zijn we het binnen de zorg zo langzamerhand wel over eens. Dat een biografische dialoog, samen met een ander je levensverhaal beschouwen, ook als medicijn kan werken is een bewering die Susanne Kruys in dit boek met verve handen en voeten geeft door met een vijftal mensen deze biografische dialoog aan te gaan. 

In dit boek interviewt Kruys een vijftal mensen die allen direct te verbinden zijn aan de GGZ in Nederland: we maken als lezer kennis met het levensverhaal van Trudy Dehue, emeritus hoogleraar wetenschapstheorie op het gebied van psychologie en psychiatrie; Carlo Leget, hoogleraar Zorgethiek; Machteld Huber, huisarts en grondlegger van ‘Positieve gezondheid’; Dirk de Wachter, psychiater met de nodige bekendheid sinds de publicatie van zijn boek “Borderline times’; Wilma Boevink, oprichter en kopstuk van de Herstelbeweging HEE (Herstel Empowerment en Ervaringsdeskundigheid) en Jim van Os, hoogleraar psychiatrie. Zowaar niet een gering gezelschap en het is zeer boeiend om hun levensverhalen te lezen in de vorm van de biografische dialoog. We lezen zo over drijfveren, valkuilen, persoonlijke crises en overwinningen en al het ander dat een ieder bewoog en heeft gevormd. Kruys toont zich een vaardig gesprekspartner. De gesprekken zijn opgebouwd volgens een vast stramien.
In de woorden van Kruys kun je dat als volgt samenvatten: “Methodisch wordt het levensverhaal verkend, levensthema’s en ‘rode draden’ worden zichtbaar en uiteindelijk ook het levensmotief. Dat kan nieuwe inzichten doen ontstaan en een nieuw en zinvol perspectief van waaruit bewuste keuzes kunnen worden gemaakt voor de toekomst.”

Het verslag van de gesprekken wordt gevolgd door theoretische verdieping die Kruys koppelt aan telkens een ander thema dat zich in die zes biografische dialogen aandient. Ze behandelt onderwerpen als de vier dimensies van ons bestaan, ziekte en gezondheid, herstel en ook zingeving. Kruys laat daarna de geïnterviewde tot slot reflecteren op de dialoog. Er zijn ook nog een aantal vragen voor de lezer geformuleerd waarmee je zelf aan de gang kunt gaan. Kruys gebruikt regelmatig de vorm van adequate zelfonthulling om een en ander te illustreren door middel van persoonlijke terzijdes.

In het hoofdstuk ‘Het verhaal van deze tijd’ aan de hand van de dialoog die Kruys voert met Trudy Dehue staat een dikgedrukte zin die naar mijn idee voor het hele boek van belang is: “De uitdaging van deze tijd is te komen van een uiterlijk naar een innerlijk verhaal, van ‘hebben’ naar ‘zijn’.“

In elk van de hoofdstukken lees je daarover. Die persoonlijke zoektochten zijn prachtig om te lezen, soms indrukwekkend, soms heel herkenbaar en bij een ieder zie je een vorm van persoonlijke strijd en ontwikkeling die de persoon brengt tot waar hij of zij nu staat. Telkens komen ook de vier dimensies van het bestaan naar voren: de fysieke, de sociale, de psychische en de spirituele dimensie. Hoofdstuk 2, het verhaal van Carlo Leget, handelt daar specifiek over. Al lezend ontstaat een beeld van wat de biografische dialoog vermag. 

Toch raakt het boek, wellicht ongewild, aan een tendens die bij mij regelmatig vraagtekens oproept. Aan reflectie bij elk van de hoofdpersonen geen gebrek, de biografische dialoog is wat dat betreft een mogelijkheid voor een aantal mensen die zich die luxe in tijd, verbale mogelijkheid, bewustzijn en levensstandaard kunnen veroorloven.
Ik probeer hier het woord elitair te vermijden maar laat het toch klinken. Het ‘ik’ staat centraal en de persoonlijke ontwikkeling staat voorop. In een tijd waar mythes geen rol meer spelen zouden we nu held kunnen worden in ons eigen verhaal. “Zou er in deze tijd van het ik, van het individu, een oproep kunnen klinken om onze persoonlijke mythe te leven? Het pad van onze zelfverwerkelijking, waarmee we onze diepste zin tot werkelijkheid brengen? Want identiteit en zingeving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.”

Een prachtig ideaal maar ik vrees dat dat voor een groot deel van de Nederlandse samenleving een niet haalbare illusie is, die wordt opgegeten door het dagelijks bestaan en dus van weinig sociale realiteitszin getuigt.

Susanne Kruys, De biografie als medicijn, de zin van levensverhalen in de zorg
Uitgeverij LannooCampus; 319 pagina’s incl noten en literatuurlijst; Prijs: € 29,99,
ISBN 978 94 014 5643 2