We willen beter slapen, maar het moet wel vanzelf gaan

Het belang van een goede nachtrust.

Slaap is van belang voor gezonde hersenen. Chronisch slecht slapen wordt in verband gebracht met dementie en diabetes, maar ook met psychische aandoeningen zoals stemmings- en angststoornissen. In veel gevallen kunnen mensen zelf iets doen om beter te slapen, maar uit onderzoek van de Hersenstichting, Trimbos en IKEA Nederland blijkt dat weinig Nederlandse volwassenen maatregelen nemen voor een betere nachtrust. 

De een slaapt het liefst een gat in de dag en de ander stapt al voor de wekker vrolijk uit bed. Slaap is voor iedereen anders, maar voor elk mens belangrijk. Vooral voor de gezondheid van onze hersenen. 

Door te slapen, onthouden we wat we overdag hebben geleerd. Ook lijkt het belangrijk bij het schoonhouden van de hersenen. De hersenen krijgen tijdens de slaap als het ware een ‘wasbeurt’: hersencellen krimpen tijdelijk, waardoor het hersenvocht meer ruimte heeft om afvalproducten weg te spoelen.

Nederlanders ontevreden over hun slaap
Niet iedereen heeft evenveel slaap nodig. De slaapbehoefte hangt af van allerlei factoren, zoals leeftijd, geslacht, gezondheid en activiteit overdag. Uit eerder onderzoek van de Hersenstichting bleek al dat 90% van de Nederlanders binnen de aanbevolen duur van 7-9 uur voor volwassenen slaapt. Dat we genoeg slapen, betekent echter niet automatisch dat we ook goede slapers zijn. Lang genoeg slapen is namelijk niet hetzelfde als een goede nachtrust.

Het huidige onderzoek laat zien dat Nederlandse volwassenen gemiddeld 7 uren en 12 minuten slapen. Best veel zou je zeggen, maar toch is 63 procent van hen niet tevreden met hun slaap en geeft 1 op de 5 zijn of haar slaap een dikke onvoldoende.

Bij de kwaliteit van slaap wordt gekeken naar drie factoren: moeite met in slaap vallen, moeite met doorslapen en vroeg wakker worden. Uit het onderzoek van de Hersenstichting, Trimbos en IKEA Nederland blijkt vooral doorslapen een groot probleem te zijn voor veel Nederlanders. Zo geeft 49 procent van hen aan ’s nachts wakker te worden. Voor veel mensen begint dan het probleem. Als men eenmaal wakker is, dan is het lastig om weer in slaap te vallen. Vrouwen slapen slechter dan mannen. Zo geeft maar liefst 62 procent van de Nederlandse vrouwen aan een slechte nachtrust te hebben tegenover 38 procent van de Nederlandse mannen. 

De gevolgen van slecht slapen kunnen ernstig zijn. Zo wordt chronisch slecht slapen in verband gebracht met dementie en diabetes, maar ook met psychische aandoeningen, zoals stemmings- en angststoornissen (zie cursief gedeelte). 

Psychische aandoeningen en slaapproblemen

Binnen de groep van mensen met psychische aandoeningen komen zeer veel chronische slaapproblemen voor. Aandoeningen waarbij slaapproblemen gezien worden zijn bijvoorbeeld angst- en stemmingsstoornissen en trauma- en stres gerelateerde stoornissen. Ook mensen met eetstoornissen of schizofrenie hebben vaak last van slaapproblemen. 

Slaapproblemen worden meestal gezien als gevolg van een psychische aandoening. Maar er zijn steeds meer aanwijzingen dat chronische slaapproblemen het risico op psychische aandoeningen kunnen vergroten. Het zou zelfs een eerste teken kunnen zijn van het ontstaan van een psychische aandoening. Slaapproblemen kunnen de gevolgen van een psychische aandoening verergeren en aanwezig blijven als de psychische aandoening succesvol is behandeld. Niet behandelde slaapproblemen kunnen een volledig herstel van de psychische aandoening belemmeren. Juist bij deze patiëntengroep zou er daarom veel aandacht moeten zijn voor het aanpakken van slaapproblemen.

Slaapkennis en gedrag

Veel Nederlanders willen iets doen om beter te slapen. Uit het onderzoek blijkt dat men wel weet welke maatregelen er genomen moeten worden om beter te slapen, maar daadwerkelijk actie ondernemen is lastig. Zo weet de meerderheid van de Nederlanders dat ze geen smartphone, tablet of laptop moeten gebruiken in de uren voor het slapengaan en in bed, dat ze overdag voldoende moeten bewegen, dat ze een paar uur voor het slapen gaan geen cafeïne meer moeten drinken en dat alcoholhoudende dranken slecht zijn voor de nachtrust.

Kennis en gedrag zijn twee afzonderlijke dingen, zo blijkt uit de cijfers:
* 73% van de Nederlanders weet dat kort voor bedtijd naar een beeldscherm kijken (tablet, smartphone, laptop) zorgt voor minder goed in slaap vallen. Maar 94% kijkt toch naar schermen in het uur voor bedtijd.
* 62% van de Nederlanders weet dat cafeïne houdende drankjes een paar uur vóór het slapen gaan, negatieve invloed heeft op hoe goed je slaapt. Desondanks drinkt 66% een paar uur vóór bedtijd dranken met cafeïne.
* 59% van de Nederlanders weet, dat als je alcohol drinkt vóór het slapen gaan, je minder goed slaapt, maar 68% doet dat.
* Bijna alle Nederlanders (93%), weten dat als je overdag beweegt, je beter slaapt. Slechts de helft (53%) beweegt overdag voldoende.
* 78% van de Nederlanders weet dat je beter slaapt als je in het weekend net zo laat naar bed gaat en opstaat als door de weeks, maar 73% staat niet elke dag rond dezelfde tijd op en 67% gaat niet elke dag rond dezelfde tijd naar bed. 

Niet naar een beeldscherm kijken wordt het minst vaak ondernomen om beter te slapen: Slechts 6 procent kijkt een uur voor bedtijd niet meer op beeldschermen. Vooral slechte slapers geven aan dat zij het lastig vinden om voor het slapen gaan niet meer naar een beeldscherm te kijken. Verder drinkt 34 procent geen cafeïne houdende dranken vlak voordat ze naar bed gaan en drinkt slechts 32 procent geen alcoholhoudende drankjes in de avonduren. Iedere dag op dezelfde tijd opstaan en naar bed gaan is voor veel Nederlanders ook moeilijk.

Qua slaapkwaliteit valt er dus nog veel te winnen, bijvoorbeeld door mensen minder naar beeldschermen te laten kijken voor het slapen. 

Ook jongeren kijken ’s avonds laat nog op beeldschermen. Uit onderzoek van het RIVM bleek al dat Nederlandse jongeren slaapproblemen hebben doordat ze tot laat in de avond hun smartphone of tablet gebruiken. Het onderzoek van de Hersenstichting, Trimbos en IKEA Nederland laat zien dat volwassenen net zo erg zijn. Ze vinden het lastig om hun beeldscherm in de avonduren weg te leggen of om andere maatregelen te nemen om hun slaapkwaliteit te verbeteren. Hiermee geven zij het slechte voorbeeld.

Hoewel we dus heel goed weten wat we moeten doen voor een goede nachtrust, vinden we het lastig om bepaalde zaken te laten. Het blijkt maar weer dat kennis en gedrag twee afzonderlijke dingen zijn.

Heleen Geubbels is medewerker Doelrealisatie bij de Hersenstichting

Slaapkennis
Slapen doet iedereen. Maar wat is slaap eigenlijk? En wat hebben de hersenen ermee te maken? In de folder Hersenen en Slaap leest u wat slaap is, hoe de hersenen slaap reguleren en hoe u een gezond slaappatroon kunt bevorderen. U bestelt de (gratis) folder via de website van de Hersenstichting: www.hersenstichting.nl/webwinkel (http://www.hersenstichting.nl/webwinkel)