Van Goethe en Mozart tot Netflix en andere media

Hoe de media zelfdoding kan stimuleren en voorkomen

Nadat in de Verenigde Staten de populaire Netflix-reeks ‘13 Reasons Why’ in 2017 op het net verscheen, nam het aantal zelfmoorden onder jongeren met bijna een derde toe. In de dramaserie pleegt een tienermeisje zelfmoord en laat ze dertien cassettebandjes na waarop ze uitlegt waarom ze een einde maakte aan haar leven.
De onderzoekers die het verband tussen de serie en de toename van het aantal suïcides signaleerden hielden een slag om de arm: er konden andere factoren meespelen, een direct causaal verband tussen de serie en het gestegen zelfmoordcijfer kon ook niet worden bewezen. Wel zeggen ze ‘er aan te willen herinneren dat men voorzichtig moet zijn met de mogelijk onbedoelde impact van de uitbeelding van zelfmoord’. Ze doen dan ook een oproep aan de entertainmentsector en de media ‘om de juiste methoden te hanteren wanneer het onderwerp wordt aangekaart.’

Het verschijnsel is niet nieuw. Een bekend voorbeeld is het boek ‘Die Leiden des jungen Werthers (in het Nederlands ‘Het lijden van de jonge Werther’) van Goethe, waarin de hoofdpersoon, de romantisch ingestelde Werther, zichzelf van het leven berooft, nadat hij verliefd is geworden op Lotte. Een onmogelijke liefde, zoals zal blijken. Als reactie op het boek vonden volgens historici in Duitsland een groot aantal zelfdodingen plaats.

Inmiddels brengt Netflix, na uitdrukkelijk verzoek van diverse belangengroepen, waarschuwingen in beeld over de scenes die gaan komen. Goethe, die zich aanmerkelijk schuldiger leek te voelen dan de baas van Netflix, deed iets soortgelijks. Bij de tweede druk van zijn boek plaatste hij de tekst ‘Sei ein Mann, und folge mir nicht nach!’ (‘Wees een man, en doe mij niet na’).

Dat het ook anders kan, moge duidelijk zijn. Om maar even in het verleden te blijven: veel onderzoekers naar suïcide halen de opera ‘Die Zauberflöte’ van Mozart aan. Ook daar is de hoofdpersoon, Papageno, door immens liefdesverdriet van plan zich het leven te benemen. Op het laatste ogenblik verschijnen als bij toverslag drie jongetjes die hem op andere gedachten weten te brengen. Eind goed, al goed, Papageno ontmoet een nieuwe grote liefde, het gevaar van een zelfgekozen dood is afgewend.
Het is niet bekend of Die Zauberflöte een preventief effect had.

De media
Het gaat om meer dan incidenten. Vorig jaar beoordeelden onderzoekers uit Canada, Oostenrijk en Australië de relatie tussen potentieel schadelijke of juist preventieve elementen in berichten over suïcide in zowel papieren als online media. Ze onderzochten (http://www.cmaj.ca/content/190/30/E900) daarvoor liefst 17 duizend artikelen waar suïcide in voorkwam, in de periode tussen 2011 en 2014 in 13 grote tijdschriften die in Toronto verkrijgbaar waren (inclusief The New York Times). In ruim 6000 van deze artikelen was suïcide het hoofdonderwerp.
Daarnaast keken de onderzoekers naar het verband met suïcides (947) in Toronto in dezelfde periode. Ze letten daarbij op het verband tussen de manier van berichtgeving en het aantal suïcides in de zeven dagen na publicatie.  

Richtlijnen
“Het is belangrijk voor journalisten en de media in het algemeen om in te zien dat de manier van berichtgeving over suïcide een behoorlijke impact heeft op de bevolking,” vertelde hoofdauteur Mark Sinyor tegen CBC-News (https://www.youtube.com/watch?v=SgKO93XirbY). Sinyor is psychiater bij Sunnybrook Health Sciences Centre en de University of Toronto in Canada.

Het viel de onderzoekers op dat weinig media zich iets aan leken te trekken van de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Zo zegt de richtlijn het woord zelfmoord in de kop van een artikel te vermijden, maar in bijna een kwart van de artikelen stond dat woord gewoon in de kop. Ook de methode was in de helft van de artikelen terug te vinden, in vier procent zelfs in de kop.
De WHO raadt aan berichten over zelfdoding af te sluiten met een verwijzing naar een hulpinstantie. In Nederland doen de meeste media dat ook, bleek uit een mailronde van GGZTotaal onder twintig landelijke en regionale (papieren en online) kranten. Maar de Canadese onderzoekers vonden zo’n verwijzing in nog geen 2 procent van de artikelen. Dat is opmerkelijk weinig, zeker omdat ze in hun statistieken wel een ontmoedigend effect zagen, zelfs van dat geringe aantal verwijzingen. 

Meerdere elementen in de berichtgeving leken van invloed te zijn op de toename van suïcides, zoals het beschrijven van de gebruikte methode, vooral als dat in de kop van het artikel stond. Ook als werd gesuggereerd dat de suïcide onvermijdelijk was, of wanneer het om bekende personen ging, vonden de onderzoekers een verband met een toename van het aantal suïcides. Wanneer het bericht een misdadiger betrof, leek er een verband met een afname.

Mogelijkheden van hulp

“Wanneer berichten in de pers ook verwijzen naar mogelijkheden van hulp (zoals in Nederland 113, red.) of hoopvolle boodschappen meegeven, kan dat een positieve impact hebben op het publiek en iemand in een crisis er aan helpen herinneren dat suïcide niet de enige optie is en dat hulp beschikbaar is,” zegt Mark Sinyor. Hij vervolgt: ”Deze studie benadrukt het belang van verantwoorde berichtgeving en laat tevens zien dat relatief weinig media over behulpzame informatie berichten zoals hulpverleningsinstellingen en hoopvolle boodschappen.”
”Suïcide is een complex verschijnsel dat door veel factoren wordt beïnvloed. We moedigen journalisten aan om extra op de context van hun berichtgeving te letten, speciaal als het om personen of situaties gaat waarmee mensen geneigd zijn zich te identificeren. Dit kopieergedrag lijkt vooral te gebeuren als kwetsbare lezers zich identificeren met berichten die suïcide-gerelateerd zijn. Het feit dat berichten over suïcide bij beroemdheden lijkt te leiden tot kopieergedrag, maar dat het tegenovergestelde gebeurt als het om misdadigers gaat, bevestigt wat we al vermoedden.”
”Het overgrote deel van de mensen die over suïcide nadenken kunnen er uiteindelijk weerstand aan bieden en overlijden niet door suïcide. Daadwerkelijke suïcide vindt bijna altijd plaats als gevolg van een behandelbare psychische aandoening, of door een overmaat aan stress en aanpassingsproblemen. Voor elk van deze problemen is behandeling mogelijk. Er is hoop. Wij gaan door met het helpen van de Canadese media de media in Canada, om zich er van bewust te worden hoe ze het publiek op een veilige manier kunnen informeren.”

Sleutelrol
In een begeleidend commentaar bij het artikel schrijft dr. Ian Colman, hoogleraar aan de ‘School of Epidemiology and Public Health’ van de Universiteit van Ottawa: “Journalisten hebben een sleutelrol in het publieke debat over belangrijke maatschappelijke thema’s. Het is bemoedigend dat discussies over psychische gezondheid en suïcide een prominente plaats hebben gekregen in de afgelopen jaren en dat het stigma rond psychische aandoeningen minder wordt. De media hebben daaraan bijgedragen.”
Toch vindt hij het ook teleurstellend dat maar weinig media de aanbevolen richtlijnen om suïcide te voorkomen opvolgen. Slechts één op de vijf gevonden artikelen besprak alternatieven voor suïcide, en minder dan 2% noemde waar mogelijke hulpverlening voorhanden was voor wie over suïcide dacht.
Colman: “De media hebben de plicht om nieuws te brengen. Maar ze hebben ook de mogelijkheid om een positieve verandering op gang te brengen. Verantwoorde berichtgeving kan praten over suïcide aanmoedigen, het zoeken van hulp stimuleren en een bijdrage leveren aan de vermindering van stigma’s bij psychische aandoeningen.”

Overigens lijken de media in Nederland terughoudender te zijn met de berichtgeving over suïcide. Stichting 113 Zelfmoordpreventie publiceerde 10 tips voor journalisten voor een zorgvuldige berichtgeving. Vrijwel alle media die onze mail beantwoordden kenden die tips. Ze zijn hier (https://www.113.nl/informatie/10-tips-voor-journalisten)te vinden.

Denk jij wel eens aan zelfdoding? Realiseer je dan dat erover praten helpt en dat er altijd hulp mogelijk is. Zoals ook in dit artikel is beschreven weet 99% van de mensen die over suïcide denken zich uiteindelijk te redden met hulp van hun omgeving of een professional!
Voor hulp kun je terecht bij de landelijke hulplijn: 0900-0113 of www.113.nl (http://www.113.nl)