Het misverstand psychotherapie

Johan Atsma recenseert het boek van Flip Jan van Oenen

Onder de ietwat provocerende titel ‘Het misverstand psychotherapie’ gaat Flip Jan van Oenen de confrontatie aan met de heersende opvatting in de GGZ dat psychotherapie een steeds effectievere behandeling aan het worden is met de opkomst van klinische behandelmodellen volgens de nieuwste inzichten. Opgeschroefde verwachtingen ten gevolge van deze “vooruitgangsmythe” leiden bovendien tot allerlei ongewenste neveneffecten bij beleidsmakers, therapeuten en cliënten.

Als enthousiast en gedreven psychotherapeut wilde van Oenen wetenschappelijk onderzoek doen naar het psychotherapeutisch model waardoor hij geïnspireerd was geraakt. Gaandeweg kwam hij erachter dat zijn behandelmodel geen aantoonbare meerwaarde had. Bovendien bleek bij nader onderzoek dat de afgelopen 50 jaar geen enkele nieuwe behandelmethode het beter doet dan een vorige. Hij bemerkte vervolgens dat die constatering in het beroepsveld collectief tot ontkenning leidt. Het zette hem aan het denken en dat leidde vervolgens tot dit boek dat je kunt zien als een analyse van de huidige stand van zaken in de psychotherapie en een voorzet tot een andere en wellicht meer realistische kijk op psychotherapie. Dat levert wat mij betreft een verhelderend en inspirerend boek op.

Inleidend stelt van Oenen: “Ik doe in dit boek ook een poging om te verklaren waarom de vooruitgangsmythe in de afgelopen decennia aan kracht lijkt te hebben gewonnen. Ik verbind dit aan de observatie dat onmacht in de huidige samenleving steeds moeilijker lijkt te worden verdragen – dit in het licht van de maakbaarheidsgedachte, die in de neoliberale samenleving steeds meer voet aan de grond krijgt, en het wegvallen van religie als zingevend kader.” De toon is gezet en al hier wordt duidelijk dat van Oenen de ontwikkelingen in de psychotherapie in maatschappelijk perspectief wil plaatsen. Hij maakt zich zorgen: “Om haar geloofwaardigheid te behouden en de destructieve effecten van de mythe te doorbreken, is het naar mijn overtuiging onvermijdelijk dat de psychotherapie - en met haar de hele ggz - krachtig duidelijk maakt dat ze tot minder in staat is dan tegenwoordig gehoopt en gesuggereerd wordt.”

In negen hoofdstukken analyseert Van Oenen de huidige stand van zaken en dan met name de mythe die gecreëerd wordt dat psychotherapie zich alsmaar effectiever ontwikkelt. Daarmee wil hij overigens nadrukkelijk niet beweren dat psychotherapie geen effect heeft maar hij pleit wel voor bescheidenheid. Psychotherapie, wetenschap, de therapeut en de cliënt in de huidige maatschappelijke context worden vanuit de huidige realiteit beschreven.
Van Oenen komt met een andere kijk op psychotherapie dan tot nu toe gebruikelijk. Hij bestrijdt niet alleen de diagnosedrang en het oplossen van de daarmee samenhangende problemen, hij maant tot bescheidenheid en ziet voor de psychotherapie een andere rol. Niet met de bedoeling om het zoveelste nieuwe model te propageren dat dit keer wel gaat werken. Nee, de blik van Van Oenen richt zich op wat hij de essentie noemt van psychotherapie: verdragen. Anders dan veranderen en/of accepteren is verdragen dat waar het volgens hem in psychotherapie om draait. En dat is een boeiende zienswijze. Dat ‘verdragen’ geldt op verschillende wijze voor zowel cliënt als therapeut.

Succesfactoren in psychotherapie die volgens Van Oenen een belangrijke rol spelen zijn: “(…)het scheppen van verwachting en het geven van hoop, de samenwerkingsrelatie en erkenning door de therapeut, en de cliënt systematisch feedback vragen op het verloop van het therapieproces.” En dat zijn heel andere factoren dan het juist doorlopen van een behandelmethode via een vastgesteld protocol en succes in het vooruitzicht. Want, zo zegt Van Oenen aan het eind van zijn boek ” (…) dat psychotherapie ons lijden wel verlicht, maar ons er nooit van kan verlossen.”

In de negen korte hoofstukken onderbouwt Van Oenen zijn zienswijze in klare en toegankelijke taal. Je hoeft het niet helemaal met hem eens te zijn maar het pleidooi voor bescheidenheid wordt degelijk onderbouwd en lijkt me volkomen terecht. Reden genoeg om met dit boekje in de hand als beroepsgroep eens te kijken waar het met de psychotherapie naar toe moet.
Kortom: voor psychotherapeuten en anderen werkzaam in de GGZ verplichte kost!

Flip Jan van Oenen: Het misverstand psychotherapie.
Uitgeverij Boom/de Tijdstroom; 160 pagina’s incl Noten; prijs€ 20,-
ISBN 978 90 2443 023 9