Autisme en vaccinaties: hoe de mythe ontstond

Een frauduleus onderzoek met hardnekkige gevolgen

Ook Donald Trump beweert het met droge ogen: vaccinaties veroorzaken autisme. Hij had het zelf meegemaakt bij enkele van zijn werknemers: “Je neemt een kleine baby, en je pompt er - ik bedoel, het ziet er uit of het voor een paard bedoeld is en niet voor een kind - en we hebben zoveel voorbeelden, mensen die voor me werken, twee dagen later heeft zo’n prachtig kindje vreselijke koorts en nu is het autistisch”. Niet gehinderd door kennis van zaken en op basis van een niet helemaal representatieve onderzoeksgroep, bestaande uit het zoontje van een werknemer

Van Trump kun je veel verwachten, maar ook in Nederland zijn er nog steeds intelligente, hoogopgeleide mensen, die hun kinderen niet laten inenten vanwege de angst voor autisme.

Hoe kan het toch dat iets wat zo evident niet klopt, zo hardnekkig rond blijft zingen? Voor wie het verhaal niet kent nog even de hoogtepunten. Wie het verhaal wel kent: sla dit artikel over, er staat niets nieuws in.

Wie oude kranten er op na slaat, vindt tot 1998 niets over het verband tussen vaccinaties en autisme. Wel komt in twee artikelen (in 1973 en 1983) de relatie tussen rode hond en autisme ter sprake. Let wel: de ziekte, niet het vaccin. Maar daar komt geen krant ooit meer op terug. Ongetwijfeld zullen sommigen al eerder het verband tussen vaccins en autisme gelegd hebben: de eerste symptomen van autisme dienen zich vaak aan in dezelfde periode dat de eerste inentingen plaatsvinden. Een mens gaat dan denken…

Andrew Wakefield in The Lancet

De mythe begint in februari 1998 als een publicatie van gastro-enteroloog Andrew Wakefield in The Lancet een verband legt tussen autisme en de vaccinatie met het tripelvaccin tegen mazelen, bof en rode hond. Wakefield vindt ontstekingsverschijnselen in de darm van gevaccineerde autistische kinderen. Zijn interpretatie is dat het vaccin een chronische darminfectie veroorzaakt, waardoor de darm lek raakt. Zo kunnen toxines het lichaam binnendringen en de normale hersenontwikkeling verstoren.

Het charisma van Wakefield, een gezaghebbend tijdschrift als The Lancet en de publieke achterdocht tegenover de farmaceutische industrie doen de rest. Ondanks alle kritiek op het onderzoek, onder andere van de hoofdredacteur van The Lancet zelf, gaat de Engelse pers er mee aan de haal. Het aantal vaccinaties daalt in de jaren daarop in Nederland van 95% naar 85%, in sommige Londense wijken zelfs naar 65%. Bijna de helft van de Britse huisartsen blijkt reserves te hebben bij het toedienen van de gecombineerde prik tegen bof, mazelen en rodehond. Tot zover: een twijfelachtig onderzoek dat gehypet wordt en zo door de massa voor waar wordt aangenomen.

Schadevergoedingsadvocaat

Een jaar later al publiceert The Lancet een onderzoek waaruit het verband absoluut niet blijkt. Dat onderzoek wordt door de pers nauwelijks opgemerkt. Hetzelfde geldt voor een fors aantal gelijksoortige onderzoeken die volgen. Nieuws is natuurlijk pas nieuws als het controversieel is.
Diezelfde pers, om precies te zijn The Sunday Telegraph, zet het publiek begin 2001 wel weer op scherp met een nieuwe literatuurstudie van Wakefield, waarin hij zijn oude standpunt nog eens ‘bewijst’. In die literatuurstudie ‘vergeet’ Wakefield een aantal belangrijke studies die zijn ongelijk aantonen, maar dat ontgaat The Sunday Telegraph.

Zes jaar na het oorspronkelijke onderzoek komt er nog een behoorlijk staartje. Een journalist ontdekt dat Wakefield indertijd is ingehuurd door een schadevergoedingsadvocaat die optrad voor ouders van kinderen met autisme. Wakefield moest bewijzen dat de kinderen van zijn cliënten hun autisme te danken hadden aan het vaccin. Het geld dat hij ontving was ruim voldoende om niet alleen onderzoek, maar ook de publiciteit er omheen te kunnen financieren. Er speelt dus een aanmerkelijke belangenverstrengeling.

Ook blijkt dat het onderzoek van Wakefield nooit is goedgekeurd door een Medisch-Ethische Commissie, wat overigens niet veel zegt over de uitkomsten er van. Wel belangrijk is, is dat Wakefield’s analist voor de rechtbank toegeeft dat hij nooit mazelenvirus in de darm van autistische kinderen aan heeft kunnen tonen. Dat was wel een essentieel punt in de theorievorming van Wakefield.

93% van de zuigelingen in 2018 ingeënt tegen BMR

Van de dertien co-auteurs trekken er daarna tien hun aandeel in, één is onvindbaar. Daarmee blijven alleen Wakefield zelf en één mede-auteur achter het onderzoek staan.
Vlak na de affaire denkt ruim de helft van de Britten nog steeds dat het vaccin schadelijk is. Slecht 23 % heeft opgepikt dat er wetenschappelijk gezien geen reden tot zorg is. Ook in Nederland daalde de vaccinatiegraad, maar die is ondertussen weer aan het stijgen. In 2018 werd bijna 93% van de zuigelingen ingeënt tegen BMR, volgens het RIVM. Blijkbaar pikken steeds meer mensen op dat de mythe niet klopt.
Minstens één Amerikaan heeft het niet opgepikt. Die leest misschien de verkeerde kranten.

Bronnen:
De T?d van 20 januari 1973; Het Vr?e Volk van 10 oktober 1987; De Volkskrant van 10 februari 2001; Trouw, 9 februari 2002; De Volkskrant van 9 november 2002; NRC van 6 maart 2004; NRC Handelsblad van 10 januari 2009. RIVM.