Een bestwilprincipe in een procedureel mijnenveld

De Wvggz vervangt op 1 januari de Bopz

Al langer in voorbereiding: de overgang van de Wet BOPZ naar de Wet Verplichte ggz en de Wet Zorg en Dwang. Beide wetten treden op 1 januari 2020 in werking. Het voorbereidingstraject loopt al langer en dat is minstens een understatement. Het past wel in een (lange) traditie.
Voor de wet zelf en achtergronden zie onze speciale pagina (https://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89784/pagina/wetgeving.html).

Wat vooraf ging

Een minimaal historisch overzicht, beginnend in de jaren zeventig: de wet die op dat moment van kracht is, is de Krankzinnigenwet uit 1884, een vervolg op het ‘Menschlievend Besluit’ uit 1818 en de eerste Krankzinnigenwet uit 1841. Het ‘Menschlievend besluit’ en de eerste Krankzinnigenwet zijn een eerste aanzet tot een menswaardige behandeling van krankzinnigen, maar ook bedoeld als een bescherming van de maatschappij.
In vogelvlucht komt de Krankzinnigenwet er op neer dat iemand verplicht kan worden opgenomen wanneer hij een gevaar vormt voor zichzelf, zijn omgeving of de openbare orde. Of, niet onbelangrijk, als dat voor zijn eigen bestwil is.
In de vrije jaren zeventig staat vooral dat bestwil-principe bloot aan hevige kritiek en blijkt de wet onder druk van de cliëntenbeweging en Europese regelgeving niet langer houdbaar. Overigens is er in 1884 al meteen forse kritiek op de krankzinnigenwet, in 1906 mislukt een poging tot algehele herziening en in 1948 stelt de regering een reorganisatiecommissie in.

Veel kritiek dus. Toch lukt het pas in 1971 om een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer te sturen: de wet Bopz, Bijzondere Opname in Psychiatrische Ziekenhuizen. Twaalf jaar later, 1983, wordt die wet met de nodige wijzigingen en zonder bestwil-principe door de Tweede Kamer aangenomen, maar struikelt vervolgens in de Eerste Kamer. Met nieuwe aanpassingen treedt de wet in 1994 in werking. Als de Tweede Kamer in 1998, vier jaar na de invoering, de Bopz evalueert, blijkt hij al weer achterhaalt: het afgeschafte bestwil-principe zorgt voor problemen. De praktijk van gedwongen behandeling is nu eenmaal niet eenduidig en zeker ook niet eenvoudig.
Hoewel de wet er 110 jaar over heeft gedaan om er te komen, is hij binnen tien jaar verouderd. De Gezondheidsraad pleit voor aanpassing, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie is aan het lobbyen voor een complete nieuwe wet.

Aldus: in juni 2010 dienen ministers Hirsch-Ballin en Klink het wetsvoorstel ’Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg’ in bij de Tweede Kamer. Beiden Ministers zijn demissionair, één dag daarvoor zijn de Tweede Kamerverkiezingen geweest, die leiden tot het gedoogkabinet Rutte. Een kabinet dat midden in een economische crisis start, veel gevoelige dossiers (veiligheid, integratie) op het bord heeft liggen en vanwege een moeizame gedoogconstructie niet veel later zal vallen. Vandaar dat het tot 2020 heeft geduurd vóórdat de wet eindelijk in werking zal treden.

2019

2019 is het jaar waarin organisaties zich kunnen voorbereiden op de wet. In ons magazine hebben we daarom veel aandacht besteed aan de beren op de weg (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3721761/nieuws/wet_zorg_en_dwang_en_wet_verplichte_ggz_beren_op_de_weg.html?page=3) en de mening van de NVvP (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3742600/nieuws/dwangbehandeling_aan_huis_kan_alleen_bij_vrijwillige_medewerking_patient.html?page=1). Daarnaast hebben we een aparte pagina met acht vragen over de Wvggz (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3738052/nieuws/de_bopz_heeft_nog_maar_tien_weken_te_gaan.html?page=2) (plus de antwoorden) en een pagina met informatie en links (https://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89784/pagina/wetgeving.html) naar de diverse handreikingen. 

Want ondanks de lange aanloop en voorbereiding is de wet niet naar ieders zin. Er wordt gesproken van Big Brother-achtige toestanden, (https://www.nvvp.net/website/nieuws/2019/in-de-media-nieuwe-psychiatriewet-big-brothertoestanden) een procedureel mijnenveld (https://fd.nl/opinie/1325978/de-wet-verplichte-geestelijke-gezondheidszorg-lijkt-al-voor-invoering-een-procedureel-mijnenveld) en vooral de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie komt tegen het einde van het jaar met een stortvloed aan kritiek (onder andere hier (https://www.nvvp.net/website/nieuws/2019/veel-knelpunten-door-samenloop-wvggz-en-wzd) en hier (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3742600/nieuws/dwangbehandeling_aan_huis_kan_alleen_bij_vrijwillige_medewerking_patient.html?page=1)) en zelfs wordt een petitie gestart (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3742600/nieuws/dwangbehandeling_aan_huis_kan_alleen_bij_vrijwillige_medewerking_patient.html?page=1) om de wet te herzien.
MIND ziet in de nieuwe wet een aantal verbeteringen, maar stelt ook dat deze verbeteringen kwetsbaar zijn en volledig afhankelijk van de inzet van het gehele veld of ze ook daadwerkelijk gerealiseerd worden. MIND pleit daarom voor een zorgvuldige toepassing (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3746976/nieuws/mind_dringt_aan_op_uiterste_zorgvuldigheid_bij_toepassing_wvggz.html?page=1) van de wet.

Ook voor de zusterwet van de Wvggz, de Wet Zorg en Dwang, wordt uitstel gevraagd. (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3718088/nieuws/brancheorganisaties_pleiten_voor_uitstel_wet_zorg_en_dwang.html) Zeven brancheorganisaties vinden dat ze zich onvoldoende hebben kunnen voorbereiden op de invoering van de wet. De Minister ziet niets in uitstel, maar kondigt wel een overgangsjaar (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3723408/nieuws/wet_zorg_en_dwang_geen_uitstel_maar_overgangsjaar.html) voor de Wet Zorg en Dwang aan.

Eén ding is zeker: in het jaaroverzicht van 2020 komt de Wvggz zonder twijfel aan bod.