De kunst van het ongelukkig zijn

Johan Atsma recenseert het boek van Dirk de Wachter

‘Ongelukkig is hij die het ongeluk niet kan dragen’ is een citaat van de Griekse filosoof Bias van Priene uit 600 voor Christus dat door Dirk de Wachter graag wordt gebruikt in zijn boek ‘De kunst van het ongelukkig zijn’. Daarnaast speelt in dit boek dat je eerder als een pamflet kunt betitelen het kunstwerk ’10 am is When You Come to Me’ uit 2006 van de Amerikaanse kunstenares Louise Bourgeois een belangrijke rol. Daarin zie je in 20 verschillende gouaches handen naar elkaar reiken, de verbinding zoeken.

Met het aanhalen van deze twee (beeld) citaten heb je de essentie te pakken van wat Dirk de Wachter ons in zijn boekje duidelijk wil maken. Onze hedendaags obsessief najagen van geluk, de terreur van geluk zoals De Wachter dat ergens noemt zorgt er niet alleen voor dat daarmee ook mensen worden uitgesloten, het is een heilloze en onmogelijke weg. Aan het slot van het hoofdstuk ‘Wat is geluk?’ stelt De Wachter: “Je bent niet ziek als je ongelukkig bent. Ongelukkig zijn maakt deel uit van het leven, en ermee omgaan is wezenlijk, ik zou zelfs zeggen levensbelangrijk. Maar dat gebeurt te weinig. Verdriet wordt gepsychiatriseerd, en men komt massaal naar mijn collega’s en mijzelf. De geestelijke gezondheidszorg heeft overal ellenlange wachtlijsten. Het lijkt alsof iedereen alleen bij de therapeut zijn hart wil luchten.” Ook in dit boekje komt dan nog even de DSM 5 langs in die zin dat De Wachter bij zijn studenten bepleit deze goed te bestuderen en daarna te vergeten, dat wil zeggen je kennis op de achtergrond te plaatsen zodat je als werker in de GGZ vanuit een systeem kunt denken dat áchter, niet vóór de unieke casus staat die elke mens is.

Het tweede deel ‘Ongeluk’ gaat over verdriet, rouw, verveling, #metoo, kwetsbaarheid en het gaat over de wapens vanuit gezondheidszorg en psychiatrie die we daar tegenover proberen te stellen. Hij zet dat in het hedendaagse perspectief waarin het medisch model opnieuw voorop staat. De Wachter stipt hier ook het normaliteitsbeginsel aan waarin afwijkingen van het gemiddelde als een te diagnosticeren afwijking worden beschouwd, het liefst in het hersengebied. Hij stelt in het perspectief van dit boekje met nadruk en dus vetgedrukt: “Het probleem met de gezondheidsrage is dat ze zich niet inzet voor de afwezigheid van ziekte, maar voor een obsessioneel perfectionisme.” Terwijl ongeluk gewoon bij het leven hoort. Even later volgt met iets meer nuance “In de (terechte) ambitie van de psychiatrie om een wetenschappelijke discipline te willen worden komt het intersubjectieve en onmeetbare aspect van ons vak in het gedrang.” Hier vinden we al een hint naar het laatste hoofdstuk dat “Zin…” als titel heeft. Meetbaar geluk wordt gerelativeerd en er wordt door De Wachter gepleit voor een andere visie, ook hier weer dikgedrukt: “Streven naar het geluk als levensdoel is een vergissing. Streven naar zin en betekenis, daarentegen, is waar het leven om draait.” En dan zijn we aanbeland bij het kunstwerk van Louise Bourgeois (Haar leven verliep niet rimpelloos en leidde tot een bewonderd kunstenaarschap, tot 5 mei is er van haar een overzichtstentoonstelling in museum Voorlinden te Wassenaar) dat op de omslag van dit boekje prijkt. De reikende handen zoeken naar verbinding en dat is waar De Wachter in de laatste zin voor pleit:

“…. toch lijkt een beetje ongelukkig kunnen zijn het eigenlijke talent van het leven. De zin van het bestaan zit in de zorg voor andermans geluk. En die zin is tegelijk het fundament waar we zelf op staan. We zijn op deze aardbol gesmeten, door een reeks toevalligheden. Het enige wat we kunnen doen is er iets zinvols van maken.”

Waarmee Dirk de Wachter het woord Geluk uiteindelijk vervangt door Zingeving. Maar wat nou als dat je ook niet zo makkelijk afgaat… kom je dan toch weer bij die psychiater terecht?

In een informele schrijfstijl en onder een provocerende titel schrijft Dirk de Wachter een makkelijk leesbaar pamflet waarin hij zonder al te veel poespas een levensvisie te berde brengt die mij uiteindelijk wel aanspreekt maar niet geheel bevredigd, ik had op meer diepgang gehoopt.

Dirk de Wachter: De kunst van het ongelukkig zijn.
Uitgeverij Lannoo Campus; 105 pagina’s; Prijs € 15,99;
ISBN 978 94 014 6358 4