‘Schizofrenie en bergen beklimmen’

Een interview met de schrijfster, Saskia Bos

“M’n leven is best leuk geworden” kan Saskia concluderen nadat we ruim een uur hebben zitten praten over haar in 2016 in eigen beheer uitgegeven boek ‘schizofrenie en bergen beklimmen’. Tot dan hebben we gesproken over de bergen en dalen die ze heeft beklommen en nog steeds beklimt, letterlijk en figuurlijk, om te komen tot deze ontboezeming die bij mij de nodige bewondering oproept.

We hebben ergens in het noorden afgesproken en eenmaal gezeten geeft Saskia Bos een geheel eigen invulling aan het begrip blij moedig zoals ze tegenover me zit en we samen kriskras spreken over haar boek, haar drijfveren en haar avonturen voor en na het schrijven van haar boek. Even later stap ik in de auto op weg naar huis met een opgeruimd gemoed. Zo kan het dus ook als je je niet eenvoudige lot in eigen beheer neemt met liefdevolle ondersteuning van je naasten en een forse dosis durf, eigenzinnigheid, kritische zin en niet te vergeten taalvaardigheid. Dat laatste blijkt gaandeweg het gesprek een niet te onderschatten steun en toeverlaat voor Saskia. Let wel, zoals ze ook aan het eind van haar boek schrijft “schizofrenie regeert nog steeds mijn leven. Om het in de hand te houden, zijn mijn dagen gestructureerd en rustig. (…) Ik doe niets onverwachts, bereidt alles goed voor en maak bij alles wat ik doe de overweging of het niet te druk is.”

En zo begon ze een aantal jaren geleden met een Blog op het internet, haar eerste stukje ging over het bergwandelen dat ze inmiddels zo graag doet en dat later de opmaat tot haar boek werd. Schrijven bleek een prima uitlaatklep en een uitdaging. Het spelen met taal werd voor haar een serieuze uitdaging die ze ondertussen steeds meer aangaat.

‘Gewoon mijn verhaal vertellen…’

Al schrijvende aan haar weblog kwam langzaam het idee om haar geschiedenis onder woorden te brengen in boekvorm. Daar kwam uiteindelijk ‘Schizofrenie en bergen beklimmen’ uit dat ze geheel in eigen beheer, naar eigen idee schreef, de redactie in eigen hand hield en af en toe op taal werd gecorrigeerd door haar meelezende ouders. “Gewoon mijn verhaal vertellen…”, dat was de bedoeling en omdat daar ook boosheid bij hoorde, stond er aanvankelijk ook wel de nodige onparlementaire taal in, zoals je dat dan zegt. Saskia heeft haar tekst daar uiteindelijk ten behoeve van de leesbaarheid nog van geschoond en toen was het klaar. Via Pumbo.nl, een website die schrijvers ondersteunt bij het zelfstandig uitgeven kwam haar boek op de markt. Ik kwam het in mei 2016 ergens tegen in een boekhandel en schreef er een enthousiaste recensie over in dit e-magazine. Het boek maakte na verschijning het nodige los en lezers staken hun bewondering niet onder stoelen of banken.

‘Therapeutisch effect’

Haar gang door de psychiatrie waarover je in haar boek kunt lezen inclusief uitgebreide citaten uit rapportages verliep langs diverse psychiaters en andere hulpverleners, langs verschillende diagnoses, langs zelfbeschadiging en suïcidepogingen, via separeerruimtes, via warme en helpende momenten en situaties van wanhopig niet gezien worden tot de zelfhelende actie om een rugzak te pakken en te gaan wandelen. Zelfstandig. Bergen en heuvels op, paden langs met de landkaart in eigen hand en de route zelfbepalend. Dat werkte helend voor Saskia en brengt haar tot waar ze nu is, een zelfstandige jonge vrouw die krachtige pogingen doet om de schizofrenie die ze heeft voor zichzelf leefbaar te maken en daarmee ook nog anderen kan inspireren. Op mijn vraag daarnaar verteld Saskia dat haar boek geen afrekening was. Het was vooral fijn om haar kant van haar ziekteproces te kunnen belichten, haar verhaal te doen. Het deed haar goed om dit relaas te schrijven en het had voor haar daarmee ook een therapeutisch effect. “ik zou het iedereen gunnen, dat ze dit kunnen” zegt Saskia die verder vertelt dat ze, sinds de uitgave van haar boek en de reacties die dat opleverde, met enige regelmaat als spreker verschijnt op een congres of symposium. Dat leverde bijvoorbeeld spreekbeurten op bij een zaal vol psychiaters maar ook deed ze haar relaas voor leden van de Nederlandse Klim- en bergsport vereniging. Ze bereidt zich daar minutieus op voor, schrijft met zorg haar tekst van te voren uit en maakt daar voor zichzelf een literaire uitdaging van door ernst, humor, kritische noten en relativering samen te voegen tot een voordracht die de mensen raakt. En dat lukt haar. Mensen komen na afloop vaak op haar af en willen hun bewondering of verdriet met haar delen en dat maakt duidelijk dat haar verhaal wordt herkend en mensen in het hart raakt. Uiteindelijk is Saskia Bos ook verschenen op televiesie aan de gesprekstafel van 1Vandaag. Het zorgde voor een forse toename van de verkoop van haar boek en voor even een behoorlijke bekendheid.

‘Oppassen voor het Anne Frank syndroom’

Dat bracht echter niet alleen succes maar ook grote nadelen met zich mee, zo bleek. Ongevraagd omhelzen mensen haar na afloop van een voordracht en delen intimiteiten. Tegenwoordig zoekt ze daarom enige bescherming door achter een tafel te blijven zitten bijvoorbeeld. Lezers, televisiekijkers en volgers op sociale media bleken ook ongenodigd geneigd om haar op te willen zoeken, haar van advies te willen doen op manieren die je je soms niet kunt voorstellen. Ook kwam er kritiek op haar levensvisie, werd haar een levensrichting gewezen die ze beslist moet gaan. Ze had het aan zichzelf te danken, ze had een ander levenspad moeten kiezen…. Enzovoort…. Mensen bestookten haar via sociale media en probeerden haar zelfs op te zoeken in haar woonplaats, een ieder zo met zijn of haar eigen overwegingen en behoeftes. Dat leverde voor Saskia zoveel druk op dat ze als gevolg daarvan naar eigen zeggen een slecht jaar kende, “alles wat kan leiden naar mij ben ik gestopt” Ook het filmpje van 1 Vandaag, ik was er zelf ook naar op zoek geweest, is op het internet niet meer te vinden op haar verzoek.

Haar rust is ondertussen weer teruggekeerd, een tweede druk van haar boekje is op komst, nu via Uitgeverij de Graaff (https://www.uitgeverijdegraaff.nl/boeken-van-uitgeverij-de-graaff/geestelijke-gezondheidszorg/schizofrenie-en-bergen-beklimmen-herdruk). Haar tante gaf haar laatst nog een advies gezien haar succes en de nadelen die daaraan kleven: “Pas op voor het Anne Frank syndroom”. Maar Saskia Bos heeft van het schrijven van haar eerste boek en de effecten die dat opleverde veel geleerd.

In Schizofrenie en bergen beklimmen is Saskia eerlijk geweest, er is in haar boek niets aangepast ten behoeve van een leuk verhaal, ze laat zichzelf kennen in pieken en dalen, hooguit met iets minder krachttermen in haar tekst dan ze er eigenlijk bij dacht. Het is haar onversneden waarheid maar ook die waarheid heeft zijn grenzen. Haar stemmen en haar gedachten in crisis, die houdt ze voor zichzelf, “dat is privé”. Aan een tweede boek wordt gewerkt, het leven gaat per slot van rekening door. Ook dat boek zal een persoonlijk boek worden maar meer uitgekiend en met redactionele hulp van haar uitgever.

Traumatische ervaring in de hulpverlening

Wat blijft is haar handicap. “Schizofrenie regeert nog steeds mijn leven” zegt ze in haar boek. Stemmen zijn nooit weg en slangen verschijnen nog steeds op de vloer of elders. Ze heeft mentaal gereedschap ontwikkeld om daar mee om te gaan. Wat blijft is een traumatische ervaring in de hulpverlening. “De psychiatrie moet beter, dat moet gewoon” zegt ze. Er zijn psychiaters nodig die iets voor jou willen betekenen, maar veel psychiaters stellen zichzelf centraal, zijn autoriteit, bepalend en willen vooral hun eigen schip besturen. Nooit heeft een psychiater eens gevraagd: ‘waar ben je wél goed in…’. Ook de verpleging in GGZ instellingen is niet altijd helpend, zit op kantoor achter glas en zegt “wij beslissen voor jou”. Saskia zucht vervolgens: “zij hadden de sleutel, letterlijk”. Gelukkig zijn er in de afgelopen jaren natuurlijk ook hulpverleners voor haar geweest waarbij ze wel vond wat ze nodig had.

Het gerommel met diagnostiek, ook daar kun je het nodige over lezen in haar boek heeft bij Saskia niet gezorgd voor een anti-diagnose stemming. Integendeel: …”een diagnose kan fijn zijn, geeft duidelijkheid en mogelijk antwoorden op vragen die je zelf hebt, het helpt de acceptatie en geeft richting, waar gaan we aan werken, wat wil je beter hebben…”. Nu, op eigen vleugels, met een geslaagd boek op haar CV, inmiddels klimmend in sneeuw en ijs samen met een gids met de Mont Blanc als lonkend perspectief is Saskia heel duidelijk: “nooit meer in een ziekenhuis”

Saskia is mede dankzij haar boek op eigen kracht en een warme familie om haar heen die haar steunt en ruimte geeft door dik en dun een heel end verder gekomen. Ze verzucht uit de grond van haar hart dat “…mensen vast zitten in de psychiatrie die niet de kans krijgen, die ik had. Ook zij moeten gehoord worden”. Aan Saskia Bos zal het niet liggen.

Saskia Bos: Schizofrenie en bergen beklimmen (https://www.uitgeverijdegraaff.nl/boeken-van-uitgeverij-de-graaff/geestelijke-gezondheidszorg/schizofrenie-en-bergen-beklimmen-herdruk)
190 pagina’s; ISBN 978-94-93127-10-4, 160 pag. € 20,00 ; Uitgeverij de Graaf.