Het gemis van een knuffel, oogcontact en lijfelijke aanwezigheid

Gaat de ggz niet te snel over op (beeld)bellen?

Om verspreiding van het corona-virus te voorkomen, hebben vrijwel alle zorginstellingen uitgebreide maatregelen genomen. Ook de ggz. In ons magazine van 31 maart (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3771956/nieuws/de_corona-crisis_en_de_ggz.html?page=7) deden we daar al uitgebreid verslag (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3771939/nieuws/de_zorg_moet_zo_goed_als_mogelijk_doorgaan.html?page=3) van. Behalve aparte afdelingen, waar nodig beschermde kleding en het instellen van ‘schone’ en ‘besmettelijke’ routes wordt er veel gebruik gemaakt van (beeld-) bellen, voor veel behandelaren én cliënten een oplossing. Maar niet voor iedereen, zo blijkt uit diverse berichtgeving. Niet heel raar: veel ggz-activiteiten bestaan uit veel méér dan wekelijks of tweewekelijks contact.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De oorspronkelijke versie van dit artikel publiceerden we op 10 april. Gezien de reacties en omdat de omstandigheden in snel tempo veranderen, publiceren we nu een geactualiseerde versie.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

De richtlijn en de praktijk

In de derde versie van de richtlijn (https://www.ggzstandaarden.nl/richtlijnen/ggz-en-corona-richtlijn/richtlijn/voorkomen-van-besmetting/beroepsgeheim) die de beroeps- en belangenverenigingen voor de ggz hebben opgesteld staat voor polikliniekbezoek, vrijgevestigde praktijk en behandeling letterlijk: “Voorop moet staan dat patiënten de behandeling krijgen die zij nodig hebben, ook in deze lastige omstandigheden. De behandelaar streeft hierin samen met de patiënt en zijn naasten te komen tot maatwerk in de best passende vorm. Dit betekent dat een behandeling face-to-face kan plaats vinden, met inachtneming van de RIVM-richtlijnen en mits instellingen de veiligheid van medewerkers en patiënten voldoende kunnen waarborgen. Wanneer de fysieke kwetsbaarheid van de patiënt, mede-patiënten of de (persoonlijke situatie van de) zorgverlener zelf daartoe aanleiding geven, kan face-to-face behandeling vervangen worden door beeldbellen of een andere vorm van digitale behandeling.”

Voor ambulante begeleiding zijn de voorschriften wat strikter: “Indien mogelijk worden huisbezoeken vervangen door beeldbellen of uitgesteld. Wanneer huisbezoek wel noodzakelijk is dan gelden de algemene richtlijnen.” Denk bij dat laatste aan geen hand geven, handen wassen, anderhalve meter afstand houden, cetera.

Even verderop in de richtlijn: “Ook als het gaat om crisis of spoed zal eerst gekeken worden of in de situatie met beeldbellen kan worden volstaan. Wanneer de patiënt toch naar de spoedpoli of andere beoordelingslocatie moet komen gelden dezelfde maatregelen als bij poliklinische bezoeken.”

Kortom: face-to-face contact wordt niet per se afgeraden. Wat belangrijk is, is dat de benodigde zorg gegeven wordt. Tussen de diverse ggz-instellingen lijkt weinig eenduidigheid over de praktische uitvoering van de richtlijn. We weten dan ook niet hoe die verhouding tussen face-to-face enerzijds en (beeld-)bellen anderzijds ligt.
Reacties die we kregen varieerden van mensen die graag een face-to-face contact wilden, maar dat ondanks heftig aandringen niet kregen. Aan de andere kant de hulpverlener die, letterlijke tekst, ‘schijtziek word van de suggestie dat ik alleen maar zit te bellen, terwijl ik constant bij mensen op bezoek ga en ontvang’.
Vervelend voor die hulpverlener, de schatting is dat 95 procent van de contacten via (beeld-) bellen verloopt. Of opgeschort worden.

Geen heldere koers

Niet iedereen is gecharmeerd van de voorzichtigheid die de ggz ten opzichte van haar cliënten aanhoudt. In Trouw zegt Bauke Koekoek (https://www.trouw.nl/zorg/ook-in-de-ggz-wordt-face-to-face-contact-vermeden-en-dat-zit-bauke-koekkoek-niet-lekker~b30cb875/), lector ‘Onbegrepen gedrag, zorg en samenleving’ aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen en aan de Politieacademie: “Er is heel snel een sfeer ontstaan dat zij cliënten niet mogen bezoeken omdat dit gevaarlijk zou zijn. Vanuit GGZ Nederland, onze brancheorganisatie, is vervolgens geen heldere koers gevaren. Ik heb zelf daarom maar een afwegingskader geschreven waarin je heel nuchter kunt nagaan of face-to-face contact nodig lijkt. Zo ja, dan moet je dat dus gewoon doen, met inachtneming van de RIVM-richtlijn. Maar veel collega’s zweren bij hun beeldtelefoon. Die werkt ook in veel gevallen, maar in sommige gevallen ook niet. Je mist met een beeldtelefoon ook een hoop.”

De pineut

Veel stelliger laat Hans van Eeken zich uit. Van Eeken is senior ervaringswerker, betrokken bij diverse projecten die betrekking hebben op de ggz. In Zorgvisie zegt hij (https://www.zorgvisie.nl/ggz-mag-voorbeeld-nemen-aan-somatische-zorg-in-coronacrisis/#comments): “In de klinieken gaat het allemaal wel goed. Ik heb veel respect voor hoe ze binnen met deze situatie om proberen te gaan. Dat geldt ook voor de crisiszorg en acute zorg, daar zit een type professional dat gewend is aan crisissituaties en onvoorspelbare gebeurtenissen. Het is het hele grote deel dat in de basis- en de gespecialiseerde ggz zit en ambulante hulp krijgt, dat op dit moment de pineut is.”
“Op veel plekken is nu de houding ‘dat gaat natuurlijk niet door’. Dat zie ik zowel in de ggz als het sociaal domein gebeuren”, zegt van Eeken tegen Zorgvisie, “De eerste twee weken dook iedereen als het ware achter de dijken.” En even verderop: “Het valt me op dat veel professionals vinden dat ze over het algemeen heel goed bezig zijn en er echt voor de mensen zijn. Maar van hulpverleners die echt met de poten in de klei staan en van mensen zelf, hoor ik een heel ander verhaal.”

Richtlijn raadt huisbezoek niet per se af

De richtlijn van het RIVM stelt, dat zorgverleners hun cliënten thuis kunnen blijven bezoeken, zolang zij geen griepverschijnselen vertonen en de veilige afstand van 1,5 meter wordt aangehouden. Maar Koekoek stelt dat in de ggz veel defensiever wordt gehandeld. Het uitgangspunt lijkt te zijn dat face-to-face contact moet worden vermeden, tenzij het niet anders kan.
Niet voor alle praktijken waar overigens, ook de ggz-richtlijn staat face-to-face contact toe. Alleen bij huisbezoeken wordt de richtlijn strenger. Verschillende kleinere ggz-instellingen zien hun cliënten dan ook gewoon in de spreekkamer. Wel op anderhalve meter afstand.

Het gevolg van de maatregelen wordt onderschat

Misschien zijn de grote instellingen voorzichtiger dan nodig is, minstens zo waarschijnlijk is dat de noodzaak van face-to-face-contact te weinig wordt gezien. “Ik denk dat de effecten van alle maatregelen die ons sociale, fysieke en zintuigelijke contact verhinderen, sterk worden onderschat. Wat doet het met ons, dat we elkaar juíst in deze maanden niet meer kunnen vasthouden, strelen, huggen, ruiken en voelen?” schreef Gonny ten Haaft begin deze maand in Trouw (https://www.trouw.nl/opinie/een-hand-op-de-schouder-is-er-niet-meer-bij-en-dat-zal-ons-op-langere-termijn-diep-raken~ba5d802c/). Zij werd vijf jaar geleden ziek, had hevige pijn en ernstige depressie, vermoedelijk als gevolg van chronische stress. Na een kastje-muur periode herstelde zij, grotendeels door lichamelijke therapie. Aanraking. Iets dat in deze tijd maar moeizaam mogelijk is, maar, erger, ook wordt onderschat.

Drie weken na haar artikel is ‘huidhonger’ een veelbesproken onderwerp. Ten Haaft zegt: “Ik heb heel veel reacties gekregen, vaak ook heel persoonlijk, mensen die ook aangeven juist door – bijvoorbeeld – lichaamswerk enorm geholpen te zijn. En ook veel over het belang van de alledaagse aanrakingen, het knuffelen, de hug, de schouderklop.”
Ten Haaft heeft het daarbij over gewoon huis-tuin-keuken verkeer: “Niks zwaars in het kader van therapie. Maar zo belangrijk!”
Het valt haar op dat ze veel bijval kreeg, maar dat er niet of nauwelijks discussie ontstond.

Aan die discussie ontbreekt het inderdaad wat. Links en rechts duiken artikelen op waarin, vaak door belanghebbenden, allerhande vormen van online therapie worden aangeprezen. Het Algemeen Dagblad: Beeldbellen met je psycholoog: ‘Voor het resultaat maakt het niets uit’. Skipr: Videobellen, omdat het kan en werkt; Zorgvisie: [url|https://www.zorgvisie.nl/met-de-huidige-digitalisering-in-de-ggz-zijn-we-er-nog-lang-niet/|Met de huidige digitalisering in de ggz zijn we er nog lang niet. (https://www.ad.nl/nlblijftthuis/beeldbellen-met-je-psycholoog-voor-het-resultaat-maakt-het-niets-uit-br~a5a76ef5/)
De grote overeenkomst in al die artikelen is dat ze ál die signalen dat ‘aanrakingsverlangen’ (zoals Frits Spits het noemt) van wezenlijk belang is, lijken te negeren. Hetzelfde geldt voor contact en nabijheid.

Aanraking, ‘live’-contact, elkaar zien, er echt zijn. Misschien is het zorgelijkste van alles wel dat de ggz het schromelijk onderschat.

Onderzoek

Ondertussen zijn er –minimaal – drie onderzoeken gestart naar de gevolgen van de corona-crisis voor mensen met psychische problemen.

Mind (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3775422/nieuws/mind_vreest_dat_een_op_de_drie_personen_met_psychische_problemen_vastloopt_door_corona-crisis.html?page=1) heeft haar onderzoek – een enquête al afgerond en vreest dat één op de drie personen met psychische problemen vast gaat lopen door Corona-crisis. De belangenorganisatie leidt dat af uit de resultaten van een vragenlijst, die op 23 maart onder haar GGZ-panel is uitgezet. Het panel bestaat uit 4000 deelnemers, waarvan er in een week tijd 1000 reageerden.

Het Lectoraat Onbegrepen gedrag, zorg en samenleving (https://blog.han.nl/han-sociaal/lectoraat-onbegrepen-gedrag-zorg-en-samenleving-ozs-komt-in-corona-actie/) heeft een enquête uitgezet bij een breed en gevarieerd netwerk van o.a. mensen in psychische problemen, naasten, sociaal domein en de GGZ. De uitkomst moet leiden tot een afspiegeling van de reële ervaringen van mensen en een scala aan ideeën om hier en nu iets te doen aan de verbetering – of liever gezegd: voorkomen van verslechtering – van het psychisch welzijn van mensen.
Lees hier meer over de achtergrond van het onderzoek (https://blog.han.nl/han-sociaal/lectoraat-onbegrepen-gedrag-zorg-en-samenleving-ozs-komt-in-corona-actie/) of ga direct naar de vragenlijst (https://forms.office.com/Pages/ResponsePage.aspx?id=t-dzXeGzAE2zAwVhQLKjtDp7giMrA7JPgRTqY7ub6mdUMDhGVFBCSUdIR0ROUEJESThRUUFBT0pXRCQlQCN0PWcu).

Het Trimbos-instituut (https://data.trimbos.nl/index.php/417968) wil met een kortdurend onderzoek in kaart brengen wat de gevolgen van de coronacrisis op psychische gezondheid en verslaving zijn: wat zijn de gevolgen op psychische gezondheid en verslaving? Wie voelt zich angstiger of gespannen, wie is juist tot rust gekomen? Welke (groepen) mensen zijn juist nu meer gaan roken of drinken en voor wie is de crisis juist een goede aanleiding om te stoppen?
De resultaten worden de eerste week van mei verwacht. Ga hier naar de vragenlijst.