Straks is de crisis voorbij. En dan?

Ggz problematiek ná de crisis

Misschien is het wat prematuur, maar regeren is vooruitzien, is mij altijd geleerd. De corona crisis zal op een gegeven moment voorbij zijn, de maatschappij zal weer opstarten en oude gewoontes zullen voor een groot deel weer worden opgepakt. Overal is schade te herstellen, sommige bedrijven zullen schulden hebben, andere gaan failliet, de ziekenhuizen zullen starten met uitgestelde behandelingen, terwijl er nog nieuwe corona-patiënten binnenkomen. En de ggz? Waar moet de ggz zich op voorbereiden als we weer in normaal vaarwater terecht komen?

Het aantal aanmeldingen bij de huisartsen van mensen met psychische problemen loopt terug, zo blijkt uit de landelijke cijfers. Daarmee loopt óók het aantal doorverwijzingen naar de ggz terug. Er zijn berichten van een afname van 30 tot 40 procent (https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/3192367/Minder-mensen-met-psychische-problemen-melden-zich-en-dat-zorgt-straks-voor-langere-wachtlijsten), er circuleren ook cijfers die een afname van 65 procent (https://www.zorgvisie.nl/aantal-verwijzingen-naar-ziekenhuizen-en-ggz-keldert-door-coronacrisis-met-73-procent/) suggereren, sommigen suggereren zelfs een afname van 80 procent (https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20200419_3466331/alkmaarse-psycholoog-krijgt-80-procent-minder-aanmeldingen-maar-mensen-zijn-niet-plotsklaps-genezen). Vorige maand (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3771956/nieuws/de_corona-crisis_en_de_ggz.html?page=8) schreven we daar al over. Er zijn in grote lijnen een drietal redenen te bedenken voor deze terugloop.

De meest waarschijnlijke: mensen vinden het lastig in deze tijd met hun mentale problemen naar de huisarts te gaan. Wat reacties op onze vorige oproep: “Ze hebben het al zo druk” of: “Ik voel me zo’n aansteller, als ik nú met zo’n probleem kom”, “De huisarts is alleen telefonisch bereikbaar, dat vind ik lastig praten”.

Een tweede reden is de angst voor besmetting met corona. “Blijf thuis” wordt door veel mensen letterlijk genomen, zeker als die mensen al angstig zijn. Ze zullen de gang naar de huisarts liever uitstellen tot het besmettingsgevaar geweken is.

In Sociale Vraagstukken (https://www.socialevraagstukken.nl/ggz-clienten-lijken-wel-te-varen-bij-coronacrisis/) benoemt Ed van Hoorn een derde mogelijkheid: “In deze tijd treedt het ‘gezonde’ naar voren en daar knappen mensen van op”, zegt van Hoorn. “Er verandert iets drastisch in de verhouding voorgrond-achtergrond. Het psychische probleem trekt zich kennelijk terug want er zijn belangrijkere dingen aan de orde. Men herwint autonomie.”
Van Hoorn valt daarbij onder andere terug op onze inleiding van vorige maand, waarin wel iets méér staat dan dat de crisis goed uitpakt voor de gemiddelde ggz-cliënt.
Psychiater Jack Jenner reageert overigens op die inleiding met een soortgelijke analyse: “Deze ervaringen lijken spreken op de ervaringen tijdens W.O.II. Ook toen verminderden bij veel patiënten de klachten; met name de psychosociale klachten. Een mogelijke verklaring werd gezocht in een natuurwet dat overleven dan prevaleert”.

Uitgestelde wachtlijst is niet het enige probleem

Cijfers zijn er (nog) niet, maar er is een goede kans dat het overgrote deel van de mensen die hun hulpvraag hebben uitgesteld, zich vroeger of later alsnog bij de huisarts melden als de corona-crisis goeddeels tot het verleden behoort. Het is voor hen, maar ook voor de maatschappij, te hopen dat hun klachten zich in die tijd niet verergerd hebben. Het zou daarbij interessant zijn om te onderzoeken hoeveel klachten verdwenen in die tijd zijn. Was er niet in de jaren zeventig een onderzoek dat concludeerde dat op de wachtlijst staan voor psycho-analyse even heilzaam was als psycho-analyse zelf?

Niet alleen uitgestelde aanmeldingen zullen een toenemende druk op de ggz geven. Tom van der Schoot, directeur behandelzaken van GGZ Friesland in de Leeuwarder Courant (https://www.lc.nl/friesland/GGZ-vreest-grote-drukte-na-de-coronacrisis-De-situatie-is-nu-ontregeld-25529458.html): “Patiënten hebben het zwaarder nu. De kwetsbaarheden komen onder druk te staan door alle veranderingen. Denk aan mensen met een stoornis in het autistisch spectrum, die zijn gebaat bij routine en regelmaat. De situatie is nu ontregeld. Hetzelfde geldt voor mensen met een verstandelijke beperking. Die niet altijd kunnen bevatten wat er gebeurt en angstig worden. Of mensen met een angststoornis. In het algemeen kun je stellen dat onze cliënten en mensen met een psychische kwetsbaarheid het moeilijker hebben gekregen.”

Daarmee doelt Van der Schoot óók op een groep cliënten, die afhankelijk zijn van hulpverlening via telefoon of beeldbellen, maar daar minder goed mee uit de voeten kunnen: “Niet iedereen die zorg ontvangt van GGZ Friesland heeft een computer of kan op deze manier geholpen worden. Die mensen zijn helaas ‘slecht af’.” Hij voegt er onmiddellijk aan toe dat in (dreigende) crisissituaties mensen thuis worden bezocht.

Uitgestelde zorg en daarmee verergerende klachten, bestaande zorg die niet optimaal gegeven kan worden en cliënten die ontregeld raken. Maar dan zijn we er nog niet. Uit meerdere hoeken komen berichten van mentale problemen als gevolg van deze crisis. Het gaat om toegenomen angstklachten dóór en voor corona, het gaat om de gevolgen van langdurig alleen-zijn en eenzaamheid, het gaat om trauma’s van hulpverleners die veel heftige dingen hebben gezien en het gaat om (dreigende) burnout bij mensen die langer hebben doorgewerkt dan hun lichaam aankon. En niet te vergeten, als er een economische crisis mocht volgen, financiële problemen waarvan bekend is dat ze hand in hand gaan met psychische problemen.

Last but not least de directe gevolgen van een langdurig verblijf op de intensive care. Onlangs werden de eerste resultaten gepubliceerd (https://nos.nl/artikel/2330118-meerderheid-ic-patienten-kampt-met-langdurige-fysieke-en-mentale-gevolgen.html) van een onderzoek dat concludeerde dat een kortdurend verblijf op de I.C. al ernstige concentratie- en andere cognitieve stoornissen kan veroorzaken. Het gaat dan om opnames van enkele dagen. In het geval van een I.C. opname vanwege het Covid-virus, gaat het soms om enkele weken.

De wachtlijst was al veel te lang. Laten we hopen dat Ed van Hoorn in ieder geval voor en deel gelijk krijgt. Minstens zo belangrijk is het te beseffen dat de ggz voor een probleem komt te staan waar ook de maatschappij in het geheel mee aan de slag moet.