Mea Culpa

Altijd schuld, overal verantwoordelijk voor?

“Au”, zegt mijn vriend als hij zijn teen stoot. “O, help” denk ik, “heb ik die stoel scheef neergezet? Natuurlijk niet, maar waarom dan die rare reflex, een aandeel denken te hebben in iets dat niets met jou te maken heeft. Je bent in dezelfde ruimte, dat is alles.

Volgende reactie: meteen iets moeten doen, helpen, verhelpen.

Ook niet relevant, iemand heeft even een beetje pijn, en dat is dan even vervelend, en dan is het weer over. Ik mag best meeleven en zeggen: jakkes, dat deed zeer hè, maar: ik ben niet verantwoordelijk.

Ik ben met dit thema bezig geweest, in therapie en daarbuiten, en snap wel welke oorzaken een rol spelen: een vader, die zelf getraumatiseerd was, en ongekend fel kon uitvallen, waarbij je nooit kon weten of je iets zei of deed, wat zijn boosheid opriep. De gevolgen bleven niet uit: altijd op je tenen lopen, alert zijn op alles in je omgeving. Geen fouten mogen en durven maken, anderen niet ontstemmen, en als dat wel gebeurt: schuldgevoel.

Ik liep al een tijdje over dit onderwerp na te denken, toen ik op een zaterdagmorgen in de bijlage van de krant een interview las met de schrijver Thomas Verbogt.

Hij schrijft dat schuldgevoel hem al zijn hele leven achtervolgt. Toen hij drie was werd hij met hersenvliesontsteking opgenomen in een ziekenhuis, lag in quarantaine, en zag hoe ongerust zijn ouders waren. Toen dacht hij: “ mijn ouders waren zo blij met mij, met hun eerste kind en nu dit, mijn schuld, want ik was ziek”. En verder: “Als ik een man een hond zie schoppen, voel ik me schuldig dat ik deel uitmaak van een wereld waarin dat gebeurt”.

Dit mechanisme kan dus ook optreden als je liefdevolle ouders hebt, die zeer bezorgd zijn om jouw welzijn, en zeker als dan zo’n heftige, ernstige aandoening optreedt, heftig ongerust zijn. Hoewel de schrijver vanuit een heel andere situatie kwam dan ik, had hij het dus ook: schuldgevoel, verantwoordelijk zijn voor andermans leed en soms zelfs: het leed van de wereld.

En altijd geeft herkenning zo’n tevreden gevoel, zo’n gevoel van verruiming: ik sta er niet alleen in. En er dus ook niet alleen voor.

Met dat schuldgevoel neem je de last van de ander op je eigen schouders. Maar: daarmee verlicht je die last van de ander helemaal niet. Het is niet zo: ik neem de helft van jouw rugzakje over, en daarmee heb jij het lichter, integendeel, het wordt een brij waarin ik en jij door elkaar lopen. En waarbij de ander dus ook geen baat heeft. Het is dus contra productief, dit schuldgevoel. Stoppen dus. Maar hoe doe je dat?

Ik ben moeder van drie kinderen, die ik grotendeels alleen opvoedde; dan is er best veel dat misgegaan is, of op zijn minst niet goed. En is schuldgevoel een dagelijkse kameraad. Terwijl geen enkele ouder ooit alles goed kan doen. Natuurlijk zou ik met de wetenschap van nu dingen anders doen, maar dat heeft iedere ouder. Als je tegen de 70 loopt, (ik noem het nog maar eens, om er aan te wennen), dan weet je inmiddels beter. Schuldgevoel is belastend, vermoeiend, voor jezelf, maar ook oor de ander. Mijn kinderen hebben er meer aan dat ik zeg dat ik me realiseer dat er veel niet goed gegaan is, maar dat ik bewondering heb voor hoe ze met de dingen omgaan en nu in het leven staan, dan dat ik ze lastig val met mijn schuldgevoelens over wat fout ging. Dat héb ik ook, bewondering voor hoe ze het doen.

 Op dat moment neem ik de verantwoordelijkheid voor mezelf, en gun de ander zijn of haar eigen weg. Ik sluit niet mijn ogen voor de realiteit. Schuldgevoel loslaten is ook de verantwoordelijkheid loslaten die niet bij jou ligt.

Als mijn vriend mijn sering snoeit en hij zaagt zich in zijn vinger: dan is het niet mijn schuld omdat het mijn sering was waarvan de takken overhingen bij de buren. Ik ben ook niet verantwoordelijk voor zijn besluit alles met een handzaag te doen. Ik kan wel kijken waar de pleisters liggen. En die dan pakken natuurlijk.

Schuldgevoel loslaten, jeetje, als dat lukt, wat een vrijheid!! Verantwoordelijkheid die niet bij jou ligt loslaten: heerlijk. Maar je neemt daarmee wel de verantwoordelijkheid voor je eigen handelen, daar is je centrum, jou realiteit.

Kameraad Schuldgevoel in de steek laten is niet zo makkelijk. Wel strevenswaardig. En het mag. En: als dit stukje uitkomt ben ik inmiddels 70 geworden. Tijd om los te laten!