Onze mentale weerstand tijdens de corona-pandemie

Het jaaroverzicht: de ggz in 2020

Dat de corona pandemie, en de maatregelen die er het gevolg van waren, een forse invloed zouden hebben op de mentale gezondheid, leek voor iedereen vanzelfsprekend. Minder sociale contacten, thuiswerken, angst voor het virus, faillissementen, het zou depressies, eenzaamheid en andere problemen opleveren.
Die angst bleek niet helemaal ongegrond, maar het beeld was wel veel diverser dan gedacht. Toen wij onze lezers vroegen naar hun ervaringen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3771956/nieuws/de_corona-crisis_en_de_ggz.html?page=23) kwamen er tot onze verassing vooral – niet alleen – positieve verhalen. Mensen die het heerlijk vonden dat ze even niets hoefden, die genoten van de rust op straat, die zich plotseling niet meer ‘de enige met problemen’ voelden.

Natuurlijk was deze uitkomst niet significant. Serieuzer onderzoek en berichten van ‘organisaties-met-belangen’, wezen wel degelijk op dreigende problemen. Maar, zoals Brits (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3783008/nieuws/weten_we_wel_voldoende_van_de_psychische_gevolgen_van_een_pandemie.html?page=19) en Rotterdams (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3783008/nieuws/weten_we_wel_voldoende_van_de_psychische_gevolgen_van_een_pandemie.html?page=19) onderzoek in april al suggereerde, we wisten er eigenlijk gewoon nog te weinig van.

Wie al kwetsbaar is, heeft het moeilijk

MIND, als belangenvereniging van mensen met psychische problemen, stuurde een aantal keren een persbericht om er op te wijzen dat mensen die toch al kwetsbaar zijn, het moeilijk hebben. De belangenorganisatie vreesde in april al, dat één op de drie personen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3775422/nieuws/mind_vreest_dat_een_op_de_drie_personen_met_psychische_problemen_vastloopt_door_corona-crisis.html?page=22) met psychische problemen tijdens de crisis ging vastlopen. Eenzaamheid, gebrek aan structuur en opgeschorte hulpverlening zouden daarvan de belangrijkste oorzaken zijn. In mei (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3785128/nieuws/mind_angst_en_paniek_verandert_in_stress_en_spanning_zorg_komt_weer_op_gang.html?page=17) en september (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3809055/nieuws/mind_psychische_klachten_als_gevolg_van_corona_niet_te_snel_medicaliseren.html?page=6) werd dat beeld door MIND bevestigd. De cliëntenorganisatie waarschuwde er wel voor de problemen niet te snel te medicaliseren. Niet alles hoefde per se door de ggz te worden opgelost.

Verwarde personen

De politie, die al sinds jaar en dag duidelijk probeert te maken dat ggz-problematiek eigenlijk geen politietaak is, maakte in mei (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3784789/nieuws/politie_maakt_meer_melding_van_verward_gedrag_sinds_corona-crisis.html?page=17) melding van een toename van verwarde personen en in september herhaalde (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3802917/nieuws/politie_kreeg_tijdens_corona-periode_meer_meldingen_over_verwarde_personen.html?page=8) zich dat bericht. Hoewel nog maar eens gezegd moet worden dat het hier gaat om zogeheten E33-meldingen (waaronder ook een verdwaalde dementerende onder valt, of een stomdronken student), leken de angst, spanning en andere emoties als gevolg van de corona een duidelijke rol te spelen: in gebieden waar de pandemie het hardst had toegeslagen, namen ook de ggz-crisissen toe (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3793398/nieuws/waar_corona_het_hardst_toesloeg_neemt_ook_het_aantal_ggz-crisissen_toe.html?page=12).
Het stond in contrast met de bevindingen van Bauke Koekkoek (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3819840/nieuws/schrikbeeld_van_toename_psychische_stoornissen_door_corona_klopt_niet.html?page=4), lector onbegrepen gedrag en samenleving aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen, in een interview in november met het NRC: de psychische gezondheid van mensen leek niet drastisch verslechterd door de coronamaatregelen.

De signalen zijn dan ook meer dan ambivalent. De telefonische hulpdiensten de luisterlijn (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3779210/nieuws/de_luisterlijn_extra_drukte_maar_ook_800_nieuwe_vrijwilligers.html?page=21) en 113 zelfmoordpreventie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3827969/nieuws/sterke_toename_in_aantal_gesprekken_bij_hulplijn_113.html?page=1) hebben het drukker dan ooit, maar het aantal suïcides lijkt (gelukkig) eerder af dan toe te nemen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3787495/nieuws/afgelopen_maanden_opvallend_minder_zelfdodingen_dan_gemiddeld.html?page=15).

Veerkracht

De veerkracht van de Nederlandse bevolking is groot, concludeert het Trimbos-instituut (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3822440/nieuws/psychische_gezondheid_van_nederlanders_ondanks_corona_stabiel_maar_alertheid_blijft_wel_geboden.html?page=3) tegen het einde van het jaar, maar er is wel reden om alert te blijven. Die veerkracht is namelijk niet onbegrensd (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3830624/nieuws/scp_veerkracht_van_de_nederlandse_samenleving_is_niet_onbegrensd.html), meldt het SCP niet veel later. En inderdaad, vooral de meest kwetsbaren (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3827616/nieuws/indirecte_toekomstige_gevolgen_van_coronacrisis_treffen_vooral_kwetsbare_groepen.html?page=2) in de samenleving hebben te lijden van de coronacrisis. Daaronder vallen bijvoorbeeld daklozen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3775995/nieuws/dakloos_in_tijden_van_corona_betekent_meer_dan_een_probleem_extra.html?page=22), maar ook mensen die al een psychiatrisch probleem hebben. Zo waarschuwen Leidse onderzoekers voor de gevolgen voor mensen met anorexia (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3790988/nieuws/een_eetstoornis_tijdens_de_coronacrisis.html?page=13), een angst die in november bewaarheid wordt met een forse toename van het aantal aanmeldingen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3832071/nieuws/coronacrisis_mogelijke_oorzaak_van_sterke_stijging_aantal_ernstige_anorexiapatienten.html?page=1) van mensen met een eetstoornis.

Onder de kwetsbaren valt ook een deel van de jongeren, blijkt uit diverse berichten. Bij het Groningse Vindicat zullen ze er minder last van hebben, maar eenzaamheid (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3782803/nieuws/kwart_van_alleenwonende_jongeren_voelt_zich_eenzaam_als_gevolg_van_lockdown.html?page=20) bij alleenwonende jongeren en zorgen over de psychische gezondheid van studenten (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3782803/nieuws/kwart_van_alleenwonende_jongeren_voelt_zich_eenzaam_als_gevolg_van_lockdown.html?page=20) zijn enkele van de vele berichten. In België is het al niet veel anders.
Vlak voor de publicatie van dit jaaroverzicht, meldt de NOS (https://nos.nl/artikel/2361727-crisisopvang-jeugdpsychiatrie-overbelast-suicidale-jongeren-in-de-knel.html) dat de crisisdienst voor jongerenpsychiatrie overbelast raakt, vermoedelijk een combinatie van de lange wachttijden in de jeugdzorg en de corona-maatregelen.
Voor ouderen zijn soortgelijke resultaten te benoemen, al lijken ouderen iets minder last (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3804438/nieuws/meerderheid_zegt_door_coronacrisis_een_of_meerdere_psychische_klachten_te_hebben.html?page=7) van de crisis te hebben dan jongeren. Dat geldt dan weer niet voor de bewoners van verpleeghuizen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3794028/nieuws/coronamaatregelen_hebben_grote_gevolgen_voor_psychische_gezondheid_van_verpleeghuisbewoners.html?page=2), die hebben het zwaar. Hetzelfde geldt voor de mensen die er werken (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3827955/nieuws/twintig_procent_verpleeghuismedewerkers_kampt_met_depressieve_of_burnout_klachten.html?page=1).

Verwijzingen naar de ggz

Tegengesteld aan de verwachting, nam het aantal verwijzingen af. De afname varieerde van 25% oplopend tot maar liefst 80% (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3782914/nieuws/ggz_nederland_ziet_forse_afname_van_aantal_verwijzingen.html?page=4). De verklaring leek simpel: mensen hadden andere dingen aan hun hoofd, de ‘mentale problemen konden wel even wachten’. Anderen waren bang dat huisartsen het al te druk hadden, gingen vervolgens niet en werden dus ook niet verwezen.
Het beeld herstelde zich in de loop van het jaar, maar fluctueert nog steeds. In oktober waren er 9% minder verwijzingen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3820589/nieuws/coronamaatregelen_in_oktober_9_minder_verwijzingen_naar_ggz.html?page=1), in december was het aantal verwijzingen stabiel en vrijwel op niveau (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3829314/nieuws/aantal_verwijzingen_naar_ggz_stabiel_en_vrijwel_op_niveau_voor_de_corona-crisis.html?page=1) van vóór de corona-crisis.
Maar, ondanks deze afname, was het effect op de wachtlijst nihil (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3792096/nieuws/corona-crisis_heeft_nog_geen_noemenswaardige_effect_op_wachttijden_ggz.html?page=2).

De toekomst

Die is ongewis. Veel ex-coronapatiënten kampen na een ziekenhuisopname (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3797849/nieuws/meer_dan_helft_ex-coronapatienten_kampt_na_ziekenhuisopname_met_psychische_problemen.html?page=10) met psychische problemen, en van degene die niet zijn opgenomen krijgt twintig procent (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3824600/nieuws/twintig_procent_corona-patienten_krijgt_binnen_drie_maanden_psychische_klachten.html?page=2) na drie maanden mentale problemen. Verslavingsgedrag (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3783119/nieuws/cannabisgebruik_lijkt_toe_te_nemen_als_gevolg_van_corona.html?page=18) lijkt te zijn toegenomen. Het vele beeldbellen zorgt voor vermoeidheidsklachten (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3801913/nieuws/videobellen_tijdens_corona_een_bron_voor_onverklaarbare_vermoeidheid.html?page=8). Niet voor niets maakt branchevereniging De Nederlandse GGZ zich zorgen over de toekomst (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3815224/nieuws/branchevereniging_ggz_maakt_zich_grote_zorgen_over_mentale_gevolgen_corona.html?page=5), al zit daar ook wel een beetje eigenbelang bij.

Er is ook goed nieuws. Nieuwsredacties berichtten tijdens de coronacrisis in het voorjaar met meer begrip (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3809058/nieuws/media_hebben_tijdens_coronacrisis_meer_begrip_voor_mensen_met_psychische_aandoening.html?page=6) over mensen met een psychische aandoening. Dat bleek uit verkennend onderzoek door Hogeschool Windesheim, lectoraat constructieve journalistiek, in samenwerking met Samen Sterk zonder Stigma.

Als dat nou één van de positieve gevolgen van de crisis is die we kunnen vasthouden?

Ons hele jaaroverzicht:

=> Niet bij corona alleen: de ggz in 2020 (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836385/nieuws/niet_bij_corona_alleen_de_ggz_in_2020.html?page=1)

=> Eindelijk in werking: de Wet verplichte ggz (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836390/nieuws/eindelijk_in_werking_de_wet_verplichte_ggz.html?page=1)

=> De oneindige mogelijkheden van het internet (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836414/nieuws/de_oneindige_mogelijkheden_van_het_internet.html?page=1)

=> De jeugdzorg als zorgenkind (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836434/nieuws/de_jeugdzorg_als_zorgenkind.html?page=1)

=> Op weg naar de toekomst (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836466/nieuws/op_weg_naar_de_toekomst.html?page=1)

=> Onze mentale weerstand tijdens de corona-pandemie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836447/nieuws/onze_mentale_weerstand_tijdens_de_corona-pandemie.html?page=2)

=> De ggz en de corona-crisis (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3836461/nieuws/de_ggz_en_de_corona-crisis.html?page=1)

------------------------------------------------------------------------------