‘Wij kijken breed naar alle mogelijkheden en sluiten niets uit’

Interview met psychiater Christiaan Vinkers over de afbouwpoli voor antidepressiva

Onttrekkingsverschijnselen als misselijkheid, vermoeidheid en angstklachten. Angst voor terugval. Voor sommige mensen is het lastig om te stoppen met antidepressiva. Op de eerste afbouwpoli in Nederland bij GGZ inGeest worden mensen begeleid bij het afbouwen van deze medicatie. Hoe ziet een traject bij deze kliniek eruit? En voor wie is de begeleiding bedoeld?

Ongeveer een miljoen mensen in Nederland slikt antidepressiva. Een deel van deze patiënten wil daar op een gegeven moment mee stoppen. Omdat ze zich beter voelen of omdat de bijwerkingen van de medicijnen te heftig zijn bijvoorbeeld. ‘En niet iedereen heeft problemen met stoppen’ benadrukt Christiaan Vinkers, psychiater en een van de initiatiefnemers van de polikliniek bij GGZ inGeest. ‘De individuele verschillen zijn groot. Ik heb mensen op de poli gezien die zonder problemen van de een op de andere dag stopten met het slikken van antidepressiva. Andere patiënten hebben voldoende aan de begeleiding bij de huisarts. En er zijn ook patiënten die grote moeite hebben met afbouwen.’

Waarom deze afbouwpoli?

Bij de afbouwpoli willen we zorg op maat leveren voor mensen die problemen hebben met het afbouwen van antidepressiva. Ze hebben het bijvoorbeeld al een keer geprobeerd maar het is niet gelukt. Ze krijgen last van onttrekkingsverschijnselen of vallen terug in een depressie. Of ze zijn angstig en vragen zich af: kan ik dit wel?

We werken met een multidisciplinair team van verpleegkundig specialisten, psychologen, psychiaters en apothekers. Iedere patiënt wordt in dit team besproken. We kiezen altijd voor een behandeltraject op maat. In sommige gevallen geven we alleen advies en kan patiënt voor verdere begeleiding terug naar de huisarts of de psychiater.

Over het afbouwen van antidepressiva is nog te weinig kennis beschikbaar. Wat we wel weten, is dat ineens stoppen met de medicatie niet verstandig is. De kans op ontrekkingsverschijnselen of terugval is dan groot.

Waarom is het nodig om met zo’n groot gevarieerd team te werken? Is afbouwen niet vooral een kwestie van de dosis geleidelijk verlagen?

Nee, dat is lang niet altijd zo. Je moet je bijvoorbeeld eerst afvragen: is het wel verstandig voor deze patiënt om af te bouwen? Als iemand al een aantal keer een zware depressie heeft gehad, dan kan het zijn dat wij adviseren om niet af te bouwen. Of om andere medicatie te proberen. Een andere mogelijkheid is preventief cognitieve gedragstherapie inzetten om terugval te voorkomen. Uit onderzoek van onder meer Claudi Bockting blijkt dat gecontroleerd afbouwen in combinatie met cognitieve gedragstherapie een goed alternatief kan zijn.

Ook als het gaat om het verlagen van de dosis zijn er meerdere opties. Van bestaande lagere doseringen, vloeibare vormen, op maat gemaakte lage doseringen door de apotheek tot het omzetten naar een langer werkend antidepressivum.

Is bekend of bepaalde typen antidepressiva meer klachten geven bij het afbouwen dan anderen?

Het lijkt erop dat mensen vaker klachten hebben als ze een antidepressivum afbouwen dat snel afgebroken wordt door het lichaam. Voorbeelden zijn venlafaxine en paroxetine. Deze medicatie wordt veel voorgeschreven. Daarom zou ik in de praktijk terughoudend zijn om paroxetine voor te schrijven omdat er goede alternatieven zijn. Soms kom je er als behandelaar toch op uit als dit het enige antidepressivum is waar iemand goed op reageert. Venlafaxine vind ik van een andere orde omdat er voor dit antidepressivum minder vaak een alternatief is.

Een voorbeeld van een antidepressivum dat het lichaam langzaam verlaat en minder klachten lijkt te geven bij het afbouwen is fluoxetine (Prozac).

Het afbouwen van antidepressiva met behulp van lage doseringen is een controversieel onderwerp. Psychiater Jim van Os zegt dat hij al in onderzoek heeft aangetoond dat afbouwen met taperingstrips, pillen die kleinere doseringen bevatten dan de medicatie die regulier verkrijgbaar is, effectief is. Kunnen patiënten in jullie kliniek ook van die mogelijkheid gebruik maken?

Wij kijken heel breed met de patiënt naar alle mogelijkheden en sluiten niets uit. Deze taperingstrips zijn een optie en kunnen in overleg voorgeschreven worden Het probleem is alleen dat ze niet altijd worden vergoed door de zorgverzekeraar. Dat heeft onder meer te maken met de inschatting dat voldoende wetenschappelijk bewijs ontbreekt.

Volgens Jim van Os is dat bewijs er al. Hij vindt het onderzoek naar het afbouwen van antidepressiva dat uzelf doet, het zogeheten TAPER-AD onderzoek, dan ook overbodig.

Daarover verschillen we van inzicht. Er is onderzocht of gebruikers van taperingstrips goed konden afbouwen. Dat is goed om te weten en ik heb veel waardering voor de inspanningen die er gedaan zijn om hiermee aan de slag te gaan. Maar daarmee weet je nog niets over de gehele groep mensen die willen stoppen met antidepressiva. Want er zijn bijvoorbeeld ook patiënten die erin slaagden om te stoppen met de doseringen die bij de apotheek verkrijgbaar zijn. Om een algemene uitspraak te doen over hoe lastig stoppen met antidepressiva is, is het nodig om alle patiënten die willen stoppen mee te nemen in een onderzoek.

Kun je patiënten eigenlijk wel goed helpen als er nog zoveel kennislacunes zijn?

Goed onderzoek doen kost inderdaad tijd. Maar daar kun je als behandelaar of gebruiker van antidepressiva niet op wachten. Het doel van onze polikliniek is het leveren van goede zorg op maat. Maar het verzamelen van kennis op die plek kan daarmee parallel lopen. Wij willen leren van de ervaringen van mensen die bij ons komen en de gegevens, als de patiënt daar toestemming voor geeft tenminste, verzamelen en bij elkaar brengen.

Welke patiënten zijn welkom in jullie kliniek?

We richten ons in eerste instantie op patiënten met depressie, angst- en dwangklachten. Onze polikliniek bevindt zich bij GGZ inGeest in Amsterdam. Maar omdat we ook deels online werken, kunnen we mensen vanuit het hele land begeleiden. Het traject wordt vergoed door de zorgverzekering. Wel hebben mensen een doorverwijzing van de huisarts of de psychiater nodig. Voor meer informatie of aanmelding kunnen ze ons bellen of mailen.

Meer informatie? Kijk op Afbouwpoli | GGZ inGeest (https://www.ggzingeest.nl/afbouwpoli/)