De ggz als geldmachine

Over oorlogskassen, een ADHD-fabriek en niet-kloppende declaraties

Welkom in het moeras dat financiering van de jeugdzorg en ggz in Nederland heet. Of misschien zijn het wel twee moerassen, of nog meer. Feit is dat je er rijk mee kunt worden als je het handig speelt – legaal, half legaal of illegaal. Dat blijkt uit verschillende recente onderzoeken van onder andere tv-programma’s Pointer en Zembla, landelijke dagbladen en regionale kranten en vooral onderzoekplatforms Follow The Money en Investico. Hoe komen de winsten tot stand en komen ze de kwaliteit van zorg wel ten goede?

Een deel van het geld wordt direct doorgesluisd naar bestuurders en aandeelhouders. In 2019 hebben zorgondernemingen in de ggz, de gehandicaptenzorg en de thuiszorg minstens 25,1 miljoen euro aan winstkering uitbetaald, concluderen Pointer en Follow The Money (https://pointer.kro-ncrv.nl/zorgbestuurders-keren-251-miljoen-euro-aan-winst-uit) op basis van de jaarrekeningen die door VWS worden gepubliceerd. Het gaat hierbij om net iets meer dan honderd zorgbedrijven die een deel van de winst niet aan zorg besteden. Vaak is zo’n winstuitkering voor bestuurders bovenop het salaris, waaraan een maximum verbonden is volgens de wet normering topinkomens (WNT), oftewel de ‘Balkenende-norm’. Zo is het voor zorgbestuurders mogelijk om binnen enkele jaren miljonair te worden met geld uit publieke middelen, aldus Pointer.

‘ADHD-fabriek’

Eerder berichtte GGZTotaal al (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3735054/nieuws/ggz_spant_de_kroon_onverklaarbare_hoge_winst_bij_zorginstellingen_in_brabant_en_gelderland.html?page=1 )over onverklaarbaar hoge winsten die sommige ggz-instellingen in Brabant en Gelderland maakten in 2017 en 2018.
Die praktijken zijn nog niet voorbij, al zijn veel winsten toch wel verklaarbaar. In de sector ggz, gehandicaptenzorg en thuiszorg is een winstmarge van 2 tot 3 procent gebruikelijk, maar veel organisaties zitten daarboven. Als dat meer dan 10 procent is, loont het de moeite om te kijken wat er precies in die organisaties gebeurt. Vaak is de winst legaal gemaakt. Dat kan zijn doordat bedrijven omzet halen uit verschillende takken van zorg.

Soms worden er kosten gedrukt door transitiesubsidies. Regelmatig zijn er overnames door buitenlandse investeerders, zoals in maart dit jaar met aanbieder van jeugd-ggz Mentaal Beter gebeurde. De organisatie met 120 vestigingen in Nederland en een jeugdzorgomzet van 30 miljoen werd overgenomen door het Franse Apax Partners, meldde NRC (https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/21/jeugd-ggz-blijkt-lucratieve-markt-a4036667), want ‘lichte jeugdzorg’ is aantrekkelijk voor buitenlandse beleggers.

Soms wordt er simpelweg ‘op de kleintjes gelet’ of wordt er bezuinigd op dure communicatiemensen en managers. Soms wordt de oplossing gezocht in hyperspecialisatie, zoals bij een ‘ADHD-fabriek’ als ADHDCentraal, zo tonen Trouw en Investico in april 2021. (https://www.trouw.nl/zorg/in-de-adhd-fabriek-is-de-diagnose-binnen-een-dag-gesteld~b1d36556/ ) De instelling is gericht op winstmaximalisatie en heeft haar werkwijze daarop aangepast. Met standaardbehandelingen van lichte psychische klachten valt sowieso makkelijk geld te verdienen. ADHDCentraal doet dat door binnen een dag aan te sturen op een diagnose ADHD en vervolgens twee opties aan te bieden: medicatie of medicatie plus precies twaalf therapiesessies. Vervolgens kan de organisatie zo declareren dat ze precies voldoen aan de ondergrens van de staffel van zorgverzekeraars. Bij alleen medicatie komt de gedeclareerde tijd net boven de 800 minuten. Bij medicatie plus behandeling komt dat op net boven de 1800-ondergrens. Zo kunnen de maximale vaste bedragen worden geïncasseerd. Dit is niet verboden.

Maar volgens de onderzoekers van Investico wordt wel op andere manieren met facturen gefraudeerd. Er wordt bijvoorbeeld teveel tijd geschreven. Dat deze combinatie van net boven de minutengrens declareren plus teveel tijd schrijven  vaker voorkomt, onderschrijft de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Om dat tegen te gaan wordt gewerkt aan een nieuw bekostigingssysteem, waarbij niet meer met staffels en minutengroepen wordt gerekend. Ook zorgverzekeraars hebben nauwelijks zicht op wat er in de ggz-instellingen gebeurt, omdat ze veel werken met vrijgevestigde instellingen waarvoor ze de zorg voor driekwart vergoeden. Omdat ze geen contracten hebben afgesloten, is het niet mogelijk om direct toezicht in de kosten te krijgen.

Transgenderzorg in chaos

Een andere gespecialiseerde ggz-instelling die in het nieuws kwam door financiële malversaties is Stepwork. Onderzoeksprogramma Zembla (https://www.bnnvara.nl/zembla/artikelen/grote-ggz-aanbieder-transgenderzorg-onder-vuur-waar-ging-het-mis-bij-stepwork) kreeg de organisatie, een van de grootste ggz-aanbieders van transgenderzorg in Nederland, onlangs in het vizier. De medische dossiers en de kwaliteit van zorg zijn niet op orde, maar ook de boekhouding van Stepwork is schimmig, aldus Zembla. De grootste concurrent van Amsterdam UMC/locatie VUmc start in 2014 als een raket. De transgenderpoli groeit hard, vooral door verhalen over de snelle behandeling. Maar de inspectiedienst IGJ concludeert ook al gauw dat de zorg niet op orde is, en legt een last onder dwangsom van twintigduizend euro op. Later krijgt Stepworks nog een boete van het IGJ van dertigduizend euro omdat het niet alle jaarverslagen publiceert.

Uit onderzoek van Zembla (https://www.bnnvara.nl/zembla/artikelen/grote-ggz-aanbieder-transgenderzorg-onder-vuur-waar-ging-het-mis-bij-stepwork) blijkt dat er een zwerm van zorgbedrijven en BV’s rondom Stepwork is georganiseerd, waarin opeens drie ton omzet is ‘verdampt’. Stepwork Transgender BV laat in 2018 een winstpercentage van 23 procent zien. (In een conceptversie waar Zembla de hand op wist te leggen is die zelfs 42,7 procent.)Volgens eigen zeggen komt dat doordat de personeelskosten zo laag zijn, volgens eigen zeggen rond de vijftig procent – iets dat volgens experts nauwelijks mogelijk is.

Declaraties van Stepwork naar de zorgverzekeraars blijken niet te kloppen. Na een anonieme tip doet Zilveren Kruis onderzoek. De verzekeraar vordert 130.000 euro terug van de aanbieder van transgenderzorg. Ook bij VGZ en CZ lopen onderzoeken.

Een deel van de medewerkers van Stepwork heeft de afgelopen maanden geen salaris meer ontvangen, zo ziet Zembla in september. Het personeel dat ambulante begeleiding geeft heeft ook geen vergoedingen gekregen en vraagt het faillissement van Stepwork Wmo BV aan. Die is begin september uitgesproken. Ondanks alle chaos heeft het bestuur nog steeds plannen om uit te breiden.

Oorlogskas

Onderzoekplatform Follow The Money doet al anderhalf jaar onderzoek (https://www.ftm.nl/dossier/jeugdzorg-in-het-rood) naar de financiële handel en wandel in de jeugdzorg om te verklaren hoe het komt dat er een miljardentekort is ontstaan. De uitgaven zijn gestegen van 3,75 miljard in 2015 naar een geraamde 5,76 miljard in 2022. Het is monnikenwerk, want er zijn honderden zorgproducten, gemeentelijke tarieven en contractvormen – als Follow The Money (FTM) de data al naar boven krijgt, dan zijn die onderling nauwelijks te vergelijken. Ook interviewt FTM tientallen bestuurders en managers in de sector.

Inmiddels beschikt het platform over de grootste schatkist met jeugdzorginformatie, daar kan zelfs de overheid niet aan tippen. Het beeld onder de organisaties is heel wisselend. Ook hier weer: sommige organisaties, zoals bijvoorbeeld Accare, een van de twee zelfstandige academische centra voor jeugdpsychiatrie in Nederland, blijven financieel gezond door transitiesubsidie – in dit geval de Transitie Autoriteit Jeugd (TAJ). Er zijn ook jeugdzorgorganisaties die jarenlang verliezen mogen blijven draaien omdat ze onder de vleugels opereren van een grote investeerder, zoals het Noord-Hollands Incluzio dat eigendom is van investeringsmaatschappij Facilicom (omzet: 1,2 miljard). Dyslexiebedrijf Opdidakt is al een aantal keren overgekocht als het in 2019 in handen valt van NPM Capital – ook eigenaar van Mentaal Beter. “Zo’n investeerder ‘oorlogskas’ verziekt de markt”, stelt Richard Jansen, emeritus hoogleraar economie en organisatie van de gezondheidszorg in FTM.

Maar dit verklaart niet alleen de verschillen tussen winst en verlies. De zogenaamd lage tarieven van gemeenten – een veelgehoorde klacht – verklaart die ook niet. Er zijn genoeg jeugdzorgorganisaties die betogen dat gemeenten zelfs te hoge prijzen afspreken. De organisatie Heibloem en de gemeente Peel en Maas konden door te stoppen met tijdschrijven de tarieven zelfs halveren. Een van de verklaringen waarom de ene instelling financieel wel goed vaart en de andere niet is bedrijfsvoering. Zo let Forte GGZ/OCRN op de kleintjes bij de inkoop van materialen, het huurt geen dure consultants in stelt geen managers aan. Daardoor boekt het al jarenlang positieve resultaten.

Net als de buitenlandse beleggers, ziet onderzoekplatform FTM de verdienmogelijkheden van ‘lichte jeugdzorg’, met name in het grijze vlak tussen jeugdzorg en onderwijs. Denk bijvoorbeeld aan dyslexiezorg, zorg voor ‘thuiszitters’ of andere zorg waar scholen geen personeel voor hebben.

Psychiater als managementgoeroe

Het meest recente onderzoek uit de koker van FTM (https://www.ftm.nl/artikelen/jacht-op-miljoenen-dokter-bosman) verschijnt vandaag (27 september). De middelgrote ggz-instelling uit Amersfoort keerde in twee jaar tijd vijf miljoen euro uit aan oprichter en oud-bestuurder Michiel Bosman, maar een onderbouwing van die uitkeringen zijn in de boeken niet te vinden. De IGJ legt de instelling onder een vergrootglas. Dokter Bosman publiceerde al een paar jaar geen jaarverslagen meer. FTM concludeert dat er – net als Pointer zag bij Stepwork – een waaier aan BV’s, beheermaatschappijen en stichtingen was opgetuigd. De vijf miljoen aan uitkeringen aan Bosman zelf verliep via vijf bedrijven:  Bosman Beheer, Allison International, Open Forest, Cantar Zorg en de Diagnostiek Fabriek. Vier van die bedrijven waren van Michiel Bosman privé. In principe zou deze constructie legaal kunnen zijn, maar dan moeten alle betalingen over en weer wel helder worden vastgelegd. Dat gebeurde niet.

De chaos bij de instelling werd al eerder duidelijk, toen investeringsmaatschappij DRB Participatie op Dokter Bosman aasde. Er bleek veel te veel te zijn gefactureerd bij gemeenten in West-Utrecht. Die eisen miljoenen terug. In totaal zou het gaan om een schuld van 10,6 miljoen euro. De inkomsten – uit vooral jongeren met ADHD, burn-out, depressie, stemmingswisselingen, dwangstoornissen, autisme en angsten – waren 7,5 miljoen. Dat leidde dus grof gezegd tot een negatief resultaat van 3,1 miljoen euro. Gemeenten zaten in de tang, zij wilden niet een grote ggz-instelling laten omvallen. Ondertussen presenteerde psychiater Michiel Bosman zichzelf als managementgoeroe en bejubelde hij de marktwerking in de zorg, aldus FTM. Maar hij werkte vooral met losse en jonge krachten – vast personeel zou te duur zijn.

Inspectiedienst IGJ heeft twee opties voor het vervolgtraject: een melding bij het Informatie Knooppunt Zorgfraude of aangifte bij het Openbaar Ministerie. Eén van deze stappen heeft de IGJ inmiddels gezet, maar de inspectie wil FTM niet zeggen welke. Michiel Bosman is inmiddels verkast naar Curaçao. Hij werkt daar als online psychiater.