De kwetsbaarheid laten zien

Theater en documentaires in de strijd tegen stigma

Het is opvallend hoeveel documentaires, theatervoorstellingen, beeldende kunstprojecten en boeken geestelijke gezondheidszorg als onderwerp hebben. Voor een deel zijn het projecten van mensen die zelf een psychische aandoening hebben en daar via de kunst openheid over geven, voor een deel zijn het journalisten, onderzoekers en documentairemakers die zich in het onderwerp verdiept hebben. Of het een teken van afnemend stigma is, is niet met zekerheid te zeggen. Het is hoe dan ook goed dat het gebeurt, het was voor ons in ieder geval reden om ‘Kunst’ en ‘Stigma’ in 2021 in één hoofdstuk te zetten.

Theater

Een overweldigend aanbod van grotere en kleinere, bekende en minder bekende, groepen en solisten maakten een voorstelling. Keus te over, hieronder een tamelijk willekeurige selectie:

* Theaterwerkplaats Kazou (https://www.theaterwerkplaatskazou.nl/action/publications/publication/51/aangepast-speelschema-de-notenkraker-volgens-kazou) speelde ‘Midzomernachtsdroom’ en ‘De Notenkraker’.
Kazou is een leer- en werkplaats voor mensen met autisme en passie voor theater en maakt met regelmaat nieuwe voorstellingen.

* Theatergroep De Opposanten (https://www.deopposanten.nl/) speelde ’Nachtvlinder’, een theatervoorstelling die een blik geeft in de binnenwereld van een depressieve artiest.

* Doclines (https://hondindenacht.nl/) speelde ’Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht’, naar de bekende roman van Mark Haddon.

* ANDERHOOFD (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3906326/nieuws/een_opera_met_ervaringsdeskundigen_over_psychoses.html), oude Engelse operatradities in combinatie met persoonlijke levensverhalen van de spelers en hun ervaringen met het krijgen van een psychose.

* Theatersolo ’Heen’ (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3934495/nieuws/theatersolo_heen_momenten_waar_de_waan_het_won_van_de_werkelijkheid.html). Maker Paul van der Laan:  In deze solo zoek ik momenten op waar mijn waan het won van de werkelijkheid. En andersom.

* Code Rood (https://www.patriciagoduto.nl/). Zangeres en theatermaakster Patricia Goduto: ’’De vraag is niet hoe iets heet, de vraag is wat je ermee doet’’

Documentaires en podcasts

Van ’walgelijke televisie’ tot ’een prachtig, integer pareltje’. De reacties op de nieuwe serie ’100 dagen in je hoofd (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3895990/nieuws/overwegend_positieve_reacties_op_de_serie_100_dagen_in_je_hoofd.html)’ varieerden nogal, maar het overgrote deel was positief. In de serie dompelden Tim den Besten en Nicolaas Veul zich onder in de wereld van de psychiatrie en stelden de vraag ’Hoe is het om ziek in je hoofd te zijn?’

Documentairemaakster en ggz-manager Ingrid Kamerling maakte dit jaar twee indrukwekkende documentaires: Echo (https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2021/echo.html), over cliënten en behandelaars in de TBS, en Blue Monday (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3941908/nieuws/documentaire_blue_monday_wat_hebben_psychoses_ons_te_vertellen.html) over drie mensen die vertellen over hun ervaringen met psychose. José Hoekstra ging naar de première van Blue Monday en interviewde de maakster en Joyce, één van de hoofdpersonen.

Meer dan 70% van de mensen met aanhoudende psychische aandoeningen ervaart stigmatisering. Dat staat herstel in de weg.” Stichting Samen Sterk zonder Stigma publiceerde de podcastserie ‘Blikopeners (https://tools.ggzzonderstigma.nl/blikopeners/)’, waarin luisteraars meer te weten komen over stigma en zelfstigma en tips en handvatten krijgen hoe hiermee om te gaan.

Jason (https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2021/jason.html). Een pijnlijk eerlijk portret van de 22-jarige Jason, die traumatherapie ondergaat. Het was het derde en laatste deel van Maasja Ooms’ trilogie over de falende Nederlandse jeugdzorg, die nogal stof deed opwaaien.

Stoorzender de Podcast (https://www.stoorzenderpodcast.nl/) wordt gemaakt door Claire de Groot en Jeroen Sturing. Claire kampt een groot deel van haar leven al met mentale stoornissen. Ze genas van anorexia, maar heeft nog steeds last van depressies en een dwangstoornis. Ooit is ze gediagnostiseerd met een persoonlijkheidsstoornis, maar onlangs is de diagnose autisme gesteld. In deze podcast onderzoeken ze waar ze tegenaanlopen en vechten ze voor meer openheid rondom mentale gezondheid. Een groot aantal (ervarings-)deskundigen kwam al aan het woord, onder andere  Jason Bughwandass; Floortje Scheepers; Charlotte Bouwman; Anne Fleur Dekker; Amber Brantsen; Lisa Westerveld; Menno Oosterhoff en Aafke Romeijn.

Samen Sterk Zonder Stigma

De stichting Samen Sterk Zonder Stigma bestaat niet meer. Ondanks alleen al in 2021 de documentaire ‘Blikopeners (https://tools.ggzzonderstigma.nl/blikopeners/)’, de publicatie Handvatten voor hulpverleners (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3883794/nieuws/hoe_draag_je_bij_aan_destigmatisering_handvatten_voor_hulpverleners.html), de bijdrage aan de enquête waaruit bleek dat de media wel wat zorgvuldiger konden berichten (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3879609/nieuws/media_mogen_wat_nuchterder_berichten_over_psychose.html) over psychische problemen, ondanks al het goede werk dus, kreeg de Stichting geen subsidie. Noodgedwongen moest ze de activiteiten van de afgelopen tien jaar staken.
De oprichters van Samen Sterk, Mind, De Nederlandse ggz en de NVvP, zeggen zich nu in te zetten (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3895635/nieuws/definitief_einde_samen_sterk_zonder_stigma.html) om zo goed als mogelijk de infrastructuur, de kennis, integrale aanpak, interventies en het netwerk te behouden, zodat de destigmatiseringbeweging waar in is geïnvesteerd niet verloren gaat.

Beroemdheden en openheid

Is het een trend? Is er meer openheid? Komt het sneller in de pers? Meerdere beroemdheden (of in ieder geval bekend) kwamen dit jaar naar buiten met de mededeling dat ze mentale problemen hadden, of in ieder geval een verleden met psychische problemen of een diagnose.
Zo was daar topman Elon Musk (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3877062/nieuws/topman_elon_musk_onthult_het_syndroom_van_asperger_te_hebben.html), die zei het syndroom van Asperger te hebben (‘ik heb elektrische auto’s opnieuw uitgevonden en ik stuur mensen naar Mars in een raket. Dacht je dat ik ook een rustige, normale gast was?’); acteur Wentworth Miller (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3900486/nieuws/acteur_wentworth_miller_over_diagnose_autisme_een_schok_maar_geen_verrassing.html) vertelde over zijn diagnose autisme (‘laten we zeggen, het was een schok, maar geen verrassing’); turnster Simone Biles trok zich op de Spelen terug om haar welzijn te beschermen (‘een baken van kracht en moed voor andere atleten en toeschouwers’).

Aefke Romeijn (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3889840/nieuws/het_kost_jaren_om_een_verkeerde_diagnose_er_weer_uit_te_krijgen.html), dichteres, journaliste, ‘influencer’ op social media, maar vooral zangeres en muzikante, kwam dit jaar met haar dichtbundel Leegstand en de cd Godzilla uitgekomen. Die twee projecten liggen in het verlengde van elkaar. De teksten van de bundel werden de basis voor Godzilla, beide zijn een weerslag van de diepe depressies die ze heeft doorleeft.
Tot slot was Stien Den Hollander (https://3voor12.vpro.nl/artikelen/overzicht/2018/juli/Stien-S10-interview-lithium-antipsychotica.html), ook wel S10, al veel eerder open over haar psychische kwetsbaarheid. De rapper, die ons volgend jaar vertegenwoordigt op het songfestival, heeft wat betreft psychiatrie het nodige meegemaakt.

En verder…

* In twee artikelen schrijft Joanne van Rossum over poëzie als middel tot herstel. Onder andere komt onze vaste dichteres Gisele Vranckx aan het woord.
Deel 1: Met een gedicht kom je verder (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3840524/nieuws/met_een_gedicht_kom_je_verder.html)
Deel 2: ‘Poëzie snijdt iets anders aan dan het functionele, het schept ruimte voor de hele mens (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3846153/nieuws/poezie_snijdt_iets_anders_aan_dan_het_functionele_het_schept_ruimte_voor_de_hele_mens.html)’

* Het taboe op depressie doorbreken en mentale problemen bespreekbaar maken. Dat is het doel van dertig billboards met portretten (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3853632/nieuws/arnhem_geeft_depressie_een_gezicht_op_dertig_billboards.html) van jongeren die op het Audrey Hepburnplein in Arnhem staan.

* De Britse prins Harry (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3863996/nieuws/prins_harry_gaat_zich_bezig_houden_met_geestelijke_gezondheid.html) gaat werken voor de Amerikaanse start-up BetterUp in Californië. BetterUp houdt zich bezig met coaching en geestelijke gezondheid. Tegen Oprah Winfrey vertelden Harry en zijn vrouw Meghan Markle hoe strubbelingen met het Britse koningshuis een wissel hadden getrokken op hun geestelijke gezondheid. Eerder was hij betrokken bij een campagnefilm over geestelijke gezondheid (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3736952/nieuws/brits_koningshuis_actief_in_campagne_om_psychische_klachten_tegen_te_gaan.html), vier jaar geleden was hij - tegen alle gebruiken in - openhartig over zijn eigen mentale problemen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3655602/nieuws/britse_prins_harry_open_over_psychische_problemen_na_dood_moeder.html).

* In augustus lanceerde de wereldvoetbalbond FIFA (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3900030/nieuws/wereldvoetbalbond_fifa_vraagt_aandacht_voor_psychische_aandoeningen_bij_voetballers.html) een nieuwe campagne waarin aandacht wordt gevraagd voor psychische aandoeningen bij voetballers. ”Als ze het gesprek willen aangaan, kan dat wellicht levens redden”, aldus preses Gianni Infantino.

* Australische wetenschappers onderzochten vooroordelen onder de bevolking. “Mythen en stigma’s over ADHD (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3901101/nieuws/mythen_en_stigmas_over_adhd_bijna_net_zo_schadelijk_als_de_aandoening_zelf.html) zijn bijna net zo schadelijk als de aandoening zelf”,  schrijven de auteurs, “ze zijn een onderschatte risicofactor voor andere negatieve symptomen bij ADHD, zoals angst, depressie, alcohol- en middelenmisbruik en eetstoornissen”.

Andere artikelen in dit jaaroverzicht:

Never a dull moment... (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968810/nieuws/never_a_dull_moment.html)
De ggz in 2021

Het eeuwige dillema: geld (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968229/nieuws/het_eeuwige_dillema_geld.html)
Over de begroting, fraude en armoede

Zwarte toga’s beslissen over de witte jassen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968371/nieuws/zwarte_togas_beslissen_over_de_witte_jassen.html)
De ggz in de rechtszaal

Waarom de minister geen standbeeld krijgt (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968390/nieuws/waarom_de_minister_geen_standbeeld_krijgt.html)
Corona: laveren tussen onbekende klippen

De kunst er vroeg bij te zijn (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968808/nieuws/de_kunst_er_vroeg_bij_te_zijn.html)
Over vroegsignalering en een gezonde omgeving

Een onzekere toekomst (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968807/nieuws/een_onzekere_toekomst.html)
Lichtpuntjes in de jeugdzorg

Een aangekondigde catastrofe (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968447/nieuws/een_aangekondigde_catastrofe.html)
In 2050 lijden wereldwijd 139 miljoen mensen aan dementie

En verder... (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968455/nieuws/en_verder.html)
Een jaaroverzicht van de ggz is nooit compleet