De kunst er vroeg bij te zijn

Over vroegsignalering en een gezonde omgeving

Langzaam, heel langzaam, komt er meer aandacht voor preventie van mentale problemen. In het Nationaal Preventie akkoord, dat Staatssecretaris Blokhuis in 2018 sloot met een groot aantal maatschappelijke en commerciële organisaties, ontbrak tot veler verbazing, preventie van mentale problemen. De speerpunten van het akkoord waren roken, overgewicht en alcohol. Mentale gezondheid ontbrak.
Dit jaar kwam de lobby op gang: in februari stuurde MIND er een brief (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3849663/nieuws/mind_mist_mentale_gezondheid_als_onderdeel_van_het_preventieakkoord.html) over naar de Kamer, in mei deed de Initiatiefgroep Preventieakkoord (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3849663/nieuws/mind_mist_mentale_gezondheid_als_onderdeel_van_het_preventieakkoord.html) (een brede maatschappelijke coalitie van organisaties onder voorzitterschap van Mariëtte Hamer) hetzelfde, in september erkende de Staatssecretaris (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3849663/nieuws/mind_mist_mentale_gezondheid_als_onderdeel_van_het_preventieakkoord.html) dat het een goed voorstel was (maar wel voor een volgend kabinet), in oktober publiceerde het Trimbos ‘Bouwstenen voor mentale gezondheidsbevordering en preventie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3934491/nieuws/bouwstenen_voor_mentale_gezondheidsbevordering_en_preventie.html)’, in november drongen de branche-organisaties met een aantal brieven (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3946827/nieuws/brancheorganisaties_pleiten_voor_meer_aandacht_preventie_mentale_problemen.html) nog extra aan.


Wat er wél gebeurt

Mocht de suggestie onverhoopt zijn dat er niets gebeurt aan preventie in de ggz: dat is beslist niet waar. In onze serie ’Voorkomen is beter’ kwamen al een aantal voorbeelden langs, van gemeentelijke initiatieven, projecten van zorgverzekeraars, activiteiten van ggz-instellingen tot campagnes van de overheid.

Onder andere werd ingezet op suïcidepreventie. In januari ondertekenden onder andere MIND, het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVVP), Jeugdzorg Nederland, COC Nederland, ProRail, UWV, GGD-GHOR en de VNG de Landelijke Agenda Suïcidepreventie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3848435/nieuws/partijen_ondertekenen_landelijke_agenda_suicidepreventie_2021-2025.html) 2021-2025.  Het Ministerie van VWS stelde voor deze vijf jaar een bedrag van 24 miljoen euro ter beschikking gesteld aan 113 Zelfmoordpreventie, die de uitvoering van de Agenda coördineert.
Op 10 september (wereldsuïcidepreventiedag) werd de tweede onderzoeksagenda suïcidepreventie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3917726/nieuws/agenda_suicidepreventie_veel_kennis_beschikbaar_maar_veel_is_ook_onduidelijk.html) aangeboden aan het ministerie van VWS. In de agenda werd nadrukkelijk gevraagd om voorrang te geven aan implementatiegericht onderzoek van kansrijke interventies en vroegsignalering, én er werd gepleit voor domein- en discipline-overstijgende samenwerking. Belangrijke conclusie: we weten nog heel veel niet.

Het helend vermogen van de omgeving.

Als we in een gezonde omgeving wonen, is de kans op psychische klachten kleiner. In januari kwamen onderzoekers uit Leipzig tot de conclusie dat meer bomen direct rondom het huis (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3847882/nieuws/minder_depressies_door_meer_bomen_op_straat.html) (minder dan 100 meter) gepaard ging met een verminderd risico op het voorschrijven van antidepressiva. Dit verband was vooral sterk voor kwetsbare groepen. Omdat deze sociale groepen het grootste risico lopen om antidepressiva voorgeschreven te krijgen. In Duitsland kunnen bomen in steden mede dienen als een op de natuur gebaseerde oplossing voor een goede geestelijke gezondheid, volgens de onderzoekers.

In het begin van het jaar kwam het boek ‘Green Mental Health’ uit. Johan Atsma schreef er een recensie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3875773/nieuws/green_mental_health.html) over. De auteurs concludeerden: “Het feit dat we met één middel, namelijk groen, onze geestelijke gezondheid op verschillende manieren kunnen verbeteren, maakt groen een krachtig instrument om in te zetten voor onze geestelijke gezondheid.“

Uit internationale data (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3930249/nieuws/wonen_in_de_stad_en_de_gevolgen_voor_het_mentale_welzijn.html) bleek dat verstedelijking een negatieve invloed heeft op het voorkomen van psychische problemen en aandoeningen. Het leek zelfs zo te zijn dat bij een verstedelijking van meer dan 50% in een land de bijbehorende mentale problematiek versneld stijgt. Zorgelijk, want op wereldniveau is dit percentage al bereikt. De globale trend is dat naar schatting 70% van de mensen in 2050 in de stad woont. De mens wordt een ‘urban species’.

Als het dan toch over de helende invloed van de omgeving gaat: Joanne van Rossum schreef er een drieluik over. Over architectuur, levensgeluk als ontwerp (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3863154/nieuws/architectuur_levensgeluk_als_ontwerp.html); de meerwaarde van productdesign voor de ggz (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3869676/nieuws/design_dat_spreekt_tot_de_verbeelding.html) en het slotartikel over social design (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3875632/nieuws/een_microstaat_met_eigen_vlag_en_fritessaus.html), het doorbreken van gangbare denkwijzen te doorbreken en daarmee verandering te bewerkstelligen.

Gokverslaving en de nieuwe kansspelwet

Het heeft iets cynisch. Volgens de Wet kansspelen op afstand (KOA), die op 1 april in werking trad, is in Nederland de markt voor online kansspelen legaal, zij het onder voorwaarden. De wet bepaalt onder andere dat er een zogenoemd Verslavingspreventiefonds (Vpf) (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3959920/nieuws/met_legaal_online_gokken_komt_ook_een_preventiefonds_voor_gokverslaving.html) komt. Uit het fonds, betaalt door de kansspelbelasting, moeten drie dingen worden gefinancierd: anonieme behandeling van kansspelverslaving, onderzoek naar preventie en behandeling van kansspelverslaving en een landelijk loket voor (probleem)spelers en hun naasten.
De hoeveelheid reclame is meer dan verdubbeld, het mag wel een groot fonds worden.

De serie ‘Voorkomen is beter…’

Uit vrijwel alle onderzoeken die over preventie en mentale problemen gaan, blijkt dat het voorkomen van psychische problemen goedkoper is dan het behandelen van bestaande problemen. Investeren loont. GGZTotaal startte daarom een langlopende serie met als achterliggende vraag: ‘Waarom wordt er niet veel méér ingezet op preventie?’

Ondertussen hebben zes afleveringen het licht gezien:

Deel 1: Wat is er geworden van preventie in de ggz? (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3874669/nieuws/dweilen_met_een_open_kraan_voorkomen_is_beter.html)
(Voorkomen is beter. Waarom doen we dat niet méér?)

Deel 2: Gemeenten en hun taak als regievoerder over ggz-preventie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3879316/nieuws/werken_vanuit_een_geheel_mensbeeld_en_niet_vanuit_deelproblemen.html)
(Wat gemeenten al doen, wat niet, en waarom)

Deel 3: Vroegsignalering: hoe eerder, hoe beter (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3885246/nieuws/vroegsignalering_hoe_eerder_hoe_beter.html)
(Het nut en de mogelijkheden van vroegsignalering)

Deel 4: Ggz-instellingen: ‘Verzekeraars investeren nog verbazend weinig in ggz-preventie’ (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3922384/nieuws/verzekeraars_investeren_nog_verbazend_weinig_in_ggz-preventie.html)
(Ggz-instellingen en de preventieafdelingen)

Deel 5: ’Probleem is dat gemeentelijke wetten niet gericht zijn op het individu (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3935265/nieuws/probleem_is_dat_gemeentelijke_wetten_niet_gericht_zijn_op_het_individu.html)’
(Waarom de zorgverzekeraars niet méér investeren dan ze doen)

Deel 6: ‘Geen enkele andere medische discipline zet de familie buitenspel (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3950129/nieuws/geen_enkele_andere_medische_discipline_zet_de_familie_buitenspel.html)’
(Dubbel preventief: mantelzorgers als bondgenoot van de hulpverlener)

De serie gaat in 2022 verder, op de rol staan de politiek en de verslavingszorg.

Andere artikelen in dit jaaroverzicht:

Never a dull moment... (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968810/nieuws/never_a_dull_moment.html)
De ggz in 2021

Het eeuwige dillema: geld (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968229/nieuws/het_eeuwige_dillema_geld.html)
Over de begroting, fraude en armoede

Zwarte toga’s beslissen over de witte jassen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968371/nieuws/zwarte_togas_beslissen_over_de_witte_jassen.html)
De ggz in de rechtszaal

Waarom de minister geen standbeeld krijgt (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968390/nieuws/waarom_de_minister_geen_standbeeld_krijgt.html)
Corona: laveren tussen onbekende klippen

De kwetsbaarheid laten zien (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968439/nieuws/de_kwetsbaarheid_laten_zien.html)
Theater en documentaires in de strijd tegen stigma

Een onzekere toekomst (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968807/nieuws/een_onzekere_toekomst.html)
Lichtpuntjes in de jeugdzorg

Een aangekondigde catastrofe (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968447/nieuws/een_aangekondigde_catastrofe.html)
In 2050 lijden wereldwijd 139 miljoen mensen aan dementie

En verder... (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3968455/nieuws/en_verder.html)
Een jaaroverzicht van de ggz is nooit compleet