Jaarlijks overlijden er circa tien mensen binnen de context van een optreden door de politie, bijvoorbeeld tijdens een aanhouding, na een achtervolging of in een politiecel. Deze zogenaamde ‘fatale politie-incidenten’ zorgen regelmatig voor maatschappelijke discussie als het gaat om de rol van het slachtoffer en de rol van de politie tijdens het incident.
Tot op heden is nagenoeg geen onderzoek naar slachtoffers van fatale politie-incidenten uitgevoerd. Het gaat dan om onderzoek naar de achtergronden van de slachtoffers en de toestand waarin slachtoffers op de dag van het incident verkeren. Daarom verrichtte Bureau Beke in opdracht van de Nationale Politie en de Rijksrecherche onderzoek onderzoek naar alle door de Rijksrecherche afgesloten zaken met betrekking tot 50 fatale incidenten in de periode 2016-2020.
Onderzoeksmethode
De kern van de onderzoeksmethodiek bestond uit het systematisch analyseren van Rijksrecherchedossiers, het stellen van aanvullende vragen aan familierechercheurs en het analyseren van politieregistraties die op naam van de slachtoffers staan. Het onderzoek heeft in meerdere opzichten een ‘uniek karakter; ten eerste vanwege het gegeven dat dergelijk dossieronderzoek naar fatale incidenten nog nooit eerder is verricht. En ten tweede omdat het een zeer specifieke groep slachtoffers betreft die niet vergelijkbaar is met andere groepen slachtoffers.
Het onderzoek leidt tot voor de politie en andere hulpverleners relevante inzichten in de achtergrond van slachtoffers van fatale politie-incidenten in de periode 2016-2020 en de omstandigheden waaronder zij overlijden. Deze inzichten kunnen vervolgens dienen als eerste aanzet voor verdere stappen richting het vroegtijdig signaleren en voor alle betrokkenen veilig afhandelen van dergelijke fatale incidenten.
Resultaten onderzoek
Verreweg de meeste mensen die de afgelopen jaren omkwamen na contact met de politie, gedroegen zich verward. Vaak hadden ze een psychiatrisch verleden en gebruikten ze drugs, blijkt uit onderzoek naar fatale politie-incidenten.
”Het zijn mensen die met zichzelf in de knoop zitten, met mentale onrust of een psychose en als gevolg daarvan helemaal uit hun dak gaan”, zegt criminoloog Henk Ferwerda tegen de NOS. Hij is één van de schrijvers van het rapport. ”Het zijn dus niet allemaal criminelen, maar heel veel mensen die eigenlijk hulpverlening nodig hebben.”
Onvoorspelbaar
Ferwerda noemt het percentage verrassend hoog: van die 50 mensen gedroegen 42 zich verward in het contact met de politie. Zo omschrijven de onderzoekers een geval waarbij een man ’s ochtends op straat voorbijgangers aanviel met een wapen. Toen agenten riepen dat hij moest stoppen, kwam hij ”gillend en met een verwilderd gezicht op de agenten afrennen met het wapen boven het hoofd”.
De man stierf toen de agenten zeven keer vuurden. Hij bleek aan schizofrenie te lijden en veel andere problemen te hebben. 41 slachtoffers (82 procent dus) hadden meerdere problemen, op bijvoorbeeld psychisch, relationeel of financieel gebied. Ruim de helft had al eerder contact met hulpverlening.
Vaak blijken er ook verdovende middelen in het spel. Van de doden waarbij het onderzocht is, had driekwart drugs of alcohol in het bloed. De onderzoekers wijzen erop dat dat niet alleen het gedrag onvoorspelbaarder maakt, maar ook de kans op medische problemen vergroot.
’Kwetsbaar’
Het valt de onderzoekers op dat de doden veelal uit een andere groep komen dan de slachtoffers van niet-fataal politiegeweld. In die laatste groep gaat het vaak om incidenten die ’s nachts gebeuren met stappers tussen de 18 en 27, terwijl fatale incidenten vaker overdag gebeuren, met slachtoffers die een stuk ouder zijn, gemiddeld 35,7 jaar.
Uit het rapport blijkt verder dat fatale incidenten vaker voorkomen in de grotere steden, bij mensen met een lagere sociaaleconomische en maatschappelijke status. Zo is een kwart van hen dakloos. Het rapport spreekt van kwetsbare mensen.
Ook zijn mensen met een niet-westerse achtergrond oververtegenwoordigd, 23 van de 50. ”Dat percentage is veel hoger dan in de algemene Nederlandse bevolking, maar aan de andere kant: de politie richt zich vaak op de maatschappelijk kwetsbaren in onze samenleving. We zien dat er dertig jaar geleden aan de onderkant van de samenleving meer mensen zonder migratieachtergrond waren dan tegenwoordig.”
Ferwerda voegt eraan toe dat agenten niet etnisch profileren. ”Je kan misschien denken dat de politie die mensen uitzoekt, maar dat is niet het geval. 70 procent van deze zaken begin met een melding als ’er loopt iemand met een bijl door de straat’. De politie selecteert niet, maar rijdt op een melding.”
Extra aandacht
Uit de bekeken dossiers blijkt ook dat veel slachtoffers in aanloop naar het fatale moment al vaker in contact kwamen met de politie. Negen op de tien blijken in de drie jaar ervoor als slachtoffer of dader in de archieven te staan, gemiddeld gaat het om 12,7 incidenten.
In de zeven maanden voor hun dood is er bovendien vaak een piek te zien in meldingen bij de politie. De onderzoekers raden daarom ook hulpverleners aan extra aandacht te schenken aan deze escalatieperiode. ”Ze komen in die periode veel vaker in aanraking met politie, wegens vernielingen, conflicten, ruzies op straat. Je ziet dat er iets aan het ontstaan is.”
Het kan volgens Ferwerda helpen om bij incidenten hulpverleners in te zetten in plaats van agenten. De onderzoekers pleiten voor onderzoek naar hoe dat het beste kan worden vormgegeven.
Bron: Bureau Beke (https://bureaubeke.nl/publicaties/fatale-politie-incidenten-2/) / NOS (https://nos.nl/index.php/artikel/2416600-doden-na-politie-ingrijpen-waren-vaak-verward-en-onder-invloed)
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijffomulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), Opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).