'Problematische schulden geen probleem van verkwisting of financieel wanbeheer'

Financiële problemen en gezondheidsklachten beïnvloeden elkaar in twee richtingen. Problematische schulden leiden vaak tot ongezondheid, maar ongezondheid leidt op haar beurt vaak ook tot problematische schulden. De gezondheidseffecten van schulden zijn niet gering: mensen met schulden krijgen meer en vaker psychische klachten en stoornissen, ze ervaren meer en vaker lichamelijke klachten en beperkingen, en ze overlijden eerder dan mensen zonder schulden. Dat schrijft de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in haar rapport ’Van schuld naar schone lei (https://www.raadrvs.nl/binaries/raadrvs/documenten/publicaties/2022/04/20/van-schuld-naar-schone-lei/Van+schuld+naar+schone+lei.pdf)’, waarin zij er voor pleit dat de Staat meer moeite doet om problematische schulden te saneren of kwijt te schelden.

”De individuele en maatschappelijke kosten van schulden zijn in termen van geld, gezondheid, welbevinden en toekomstperspectief vele malen groter dan de baten van het innen ervan”, schrijft de Raad, ”Voor wie eenmaal in de schulden zit, blijkt het huidige systeem van schuldhulpverlening inefficiënt: een klein deel van de mensen met problemen wordt daadwerkelijk geholpen, het traject duurt lang en er is geen garantie op een schuldenvrije toekomst. Door het ontbreken van nazorg staan mensen er na aflossing of kwijtschelding weer alleen voor. Het krijgen en behouden van een schone lei is erg moeilijk.”

Problematische schulden

Problematische schulden zijn volgens de RVS een maatschappelijk probleem. Ruim een derde van alle Nederlandse huishoudens heeft moeite met rondkomen. De helft hiervan – 1,4 miljoen huishoudens – heeft risicovolle schulden. Bij minimaal 614.000 huishoudens zijn de schulden zo groot dat ze er niet op eigen kracht vanaf kunnen komen. We spreken in dat geval van problematische schulden.
Problematische schulden kunnen iedereen treffen. Weliswaar zijn een laag inkomen en een laag opleidingsniveau grote risicofactoren, evenals psychische problemen, laaggeletterdheid of een lichte verstandelijke beperking. Maar problematische schulden beperken zich niet uitsluitend tot kwetsbare groepen. Een onvoorziene inkomensval, inkomensonzekerheid en inkomensonvoorspelbaarheid zijn de belangrijkste oorzaken van het ontstaan van problematische schulden.

Volgens de RVS zijn problematische schulden een symptoom van een grotere maatschappelijke opgave. Schulden zijn niet langer een individueel probleem van verkwisting of financieel wanbeheer, maar een symptoom van het feit dat steeds meer mensen moeite hebben met rondkomen en niet mee kunnen komen in de samenleving. Complexe regelgeving in combinatie met een toenemende bestaansonzekerheid, waarbij het inkomen structureel ontoereikend is voor het betalen van normale vaste lasten, zoals huur, energie, levensonderhoud en zorg, draagt hieraan bij.

Er is veel ten goede veranderd, constateert de Raad, maar een nationale saneringsopgave is nodig.
Er is de afgelopen jaren een enorme inspanning geweest om de basis van schuldhulpverlening te verleggen van schuld en boete naar oog voor de menselijke maat. Zo is het juridische raamwerk voor schulden en schuldhulpverlening in 2021 fors aangepast en wordt er druk geëxperimenteerd met andere manieren van schuldhulpverlening. De Raad heeft ook waardering voor de toenemende aandacht voor proactieve en preventieve hulp die gemeenten, vrijwilligers en schuldeisers steeds vaker aanbieden. Het vormgeven van een heldere zorgplicht die het collectieve (samenlevings)belang centraal stelt, staat echter nog in de kinderschoenen.

1. Voor de lange termijn moet er gewerkt worden aan de onderliggende oorzaken van problematische schulden. Dit betekent dat de bestaanszekerheid van een groot deel van de Nederlandse bevolking structureel moet worden verstrekt: met werk dat loont, betaalbare huisvesting, toegankelijk onderwijs en een betrouwbare en voorspelbare overheid. De Raad bereidt momenteel een advies voor over dit grotere maatschappelijke vraagstuk.
2. Voor de korte termijn is er een nationale saneringsopgave nodig. De omslag die binnen het systeem van schuldhulpverlening in gang is gezet, moet verder worden versterkt en versneld. De Raad ziet hiervoor twee leidende beginselen, namelijk: a. de norm dat de overheid niemand in een perspectiefloze situatie mag brengen of houden; b. dat de overheid haar burgers die met schulden te maken hebben altijd een menswaardig bestaan moet garanderen. Dit betekent onder andere dat de zorg voor inwoners in kwetsbare omstandigheden bij de overheid voorrang moet krijgen boven de angst voor individuele
fraude.

Wat betekent dit?

De groep mensen die nu in een perspectiefloze situatie verkeert, moet volgens de RVS perspectief krijgen op een (ook financieel) gezonde toekomst. Dat vergt een collectieve inspanning. Met name als het gaat om preventie en nazorg is er nog het nodige te winnen. Ook binnen de curatie – de eigenlijke schuldsanering – kan er anders worden gewerkt. Daarvoor geeft de Raad in haar rapport een aantal praktische aanbevelingen.

Dowmload hier het hele rapport ’Van schuld naar schone lei’ (https://www.raadrvs.nl/binaries/raadrvs/documenten/publicaties/2022/04/20/van-schuld-naar-schone-lei/Van+schuld+naar+schone+lei.pdf)

Lees hier eerdere artikelen en berichten over schulden en armoede (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/armoede)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).