'Merendeel moordenaars lijdt niet aan ernstige psychische stoornis'

Zijn alle moordenaars berekenende psychopaten met een obscene voorliefde voor bloederige kettingzagen? Als je Hollywood mag geloven wel, maar in de echte wereld gaat het toch vooral om alledaagse mensen met een problematische achtergrond. Hoogleraar Geweld en Interventies Marieke Liem roept daarom op tot ontmythologisering van de moordenaar. In haar oratie op 30 mei zegt ze: ’Ik wil vanuit een breder perspectief naar moord kijken. Alleen met een criminologische bril komen we er niet.’

In de academische wereld wordt moord vaak beschouwd als het topje van de ijsberg: moord is het ernstigste misdrijf en het aantal moorden in een samenleving zou veel zeggen over alle andere, minder ernstige, vormen van criminaliteit. In haar oratie trekt Liem deze aanname in twijfel.

’Neem nu Nederland waar heel veel fietsendiefstal plaatsvindt. Volgens de ijsberg-analogie zouden we hier enorm veel geweldscriminaliteit moeten hebben, maar dat is helemaal niet zo. Omgekeerd is het moordcijfer in de VS heel hoog, maar is de algemene criminaliteit er niet schrikbarend veel hoger dan in Europa. Ik wil daarom onderzoeken in hoeverre moord eigenlijk wel beschouwd kan worden als topje van de ijsberg en waar die ijsberg dan van gemaakt is.’

Europese data verzamelen

Liem is voornemens een groot deel van haar onderzoeksagenda te besteden aan het verzamelen van Europese data. ’Moordonderzoek wordt sterk gedomineerd door Amerikaans onderzoek, terwijl de beschikbaarheid en het bezit van vuurwapens daar onvergelijkbaar is met Europa.’ Om die data vervolgens goed te kunnen duiden, wil Liem - geheel in de geest van de hedendaagse deeleconomie - bij andere vakgebieden kennis en tools lenen. 

’Om de onderliggende dynamiek van moord beter te begrijpen, moeten we uitzoomen. Wat zien we als we moord benaderen vanuit de volksgezondheid, sociale wetenschappen en geesteswetenschappen?’ Met deze interdisciplinaire aanpak hoopt Liem nieuwe inzichten voor preventie op te doen. ’Alleen met een criminologische bril komen we er niet. Door moord te beschouwen als een sociaal probleem verwacht ik achterliggende mechanismen en indicatoren te ontdekken zoals woonachtig zijn in bepaalde wijken in combinatie met relatieproblematiek, een achterstand op de arbeidsmarkt of samenclusteringen met middelengebruik en andere hoogrisicogedragingen.’

Doorbreken van de mythe

Door moord vanuit andere vakgebieden te bekijken, wil Liem ook de mythologisering van moordenaars doorbreken. ’Moord is fascinerend: er worden legio films en podcasts over gemaakt en we zien moordenaars volgens het Hollywood stereotype van maniakale monsters die zomaar vanuit de bosjes opduiken. Maar uit onderzoek weten we dat moorden vooral plaatsvinden tussen mensen die elkaar kennen en dat het grote merendeel van daders niet lijdt aan ernstige psychische stoornissen.’

Liem interviewde veel verdachten van gewelds- en levensdelicten en zag keer op keer mensen met een levensloop die aaneen hing van problematiek zoals verstoting in hun jeugd, verslaving, gebrek aan onderwijs of laagbegaafdheid. ’We hebben het niet over monsters, maar over mensen. Als we ontmythologiseren en vanuit een breed perspectief naar de persoon en het verhaal van de dader te kijken, kunnen we moord veel beter begrijpen. Door een stem geven aan de relatie tussen het slachtoffer en de dader, het conflict, de setting en de onderliggende dynamiek, hoop ik een gelaagd begrip tot stand te brengen.’

Over het onderzoek

Liems onderzoek valt binnen het interdisciplinaire Stimuleringsprogramma Physical Violence and Public Order van Universiteit Leiden. Dit universiteitsbrede programma combineert interdisciplinaire kennis voor een veiligere en veerkrachtige maatschappij. Het programma brengt experts van de Faculteiten der Archeologie, Rechtsgeleerdheid, Sociale Wetenschappen, Geesteswetenschappen en Governance & Global Affairs samen.

Bron: Universiteit Leiden / Julie de Graaf (https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2022/05/de-mens-achter-de-moordenaar)

-----------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen. Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).