Nurse Ratched uit One Flew Over The Cuckoo’s Nest is niet meer

De Amerikaanse actrice Louise Fletcher is vrijdag op 88-jarige leeftijd overleden in haar huis in het Franse Montdurausse. Fletcher was vooral bekend om haar vertolking van Nurse Ratched, de tirannieke verpleegster uit de film One Flew Over The Cuckoo’s Nest uit 1975, waarin Jack Nicholson de rol speelde van Randal McMurphy. 

Fletcher kreeg een Oscar voor haar rol van Nurse Ratched. In haar dankwoord gebruikte zij - voor het eerst in de filmwereld - gebarentaal: haar beide ouders waren doof.
Voor zij de rol van Nurse Ratced speelde, had Fletcher verschillende gastrollen in televisieseries gespeeld en speelde ze in de film Thieves Like Us uit 1974. Daarna vroeg regisseur Milos Forman voor de rol van Nurse Ratched in One Flew Over The Cuckoo’s Nest, een film die legendarisch zou worden.
Nadien speelde Fletcher nog in de serie Star Trek: Deep Space Nine en kreeg ze gastrollen Picket Fences (1996) en Joan of Arcadia (2004), rollen die haar een Emmy Award opleverden. Een van haar laatste rollen was in de dramaserie Shameless, waarin ze in 2011 en 2012 te zien was als de moeder van het personage van acteur William H. Macy.

De film ’One Flew Over The Cuckoo’s Nest’

Voor zowel buitenstaanders als hulpverleners is de film ’One flew over the cuckoo’s nest’ van Milos Forman uit 1975 misschien wel de drager de antipsychiatrie beweging. In de film, een bewerking van het gelijknamige boek van Ken Kesey uit 1962, speelt Jack Nicholson een recalcitrante crimineel die zich, om aan de gevangenis te ontkomen, laat opnemen in een psychiatrische inrichting. Hij komt al snel in conflict met de autoritaire hoofdzuster, Nurse Ratched, die er alles aan doet hem onder de duim te houden.
Helaas voor haar wint hij de sympathie van andere patiënten. Wat het personeel niet lukt, lukt Jack Nicholson namelijk wel: hij maakt contact met ze en activeert ze. Het conflict met de hoofdzuster escaleert in snel tempo, waarbij het voor de kijker zonneklaar is dat dat te wijten is aan háár autoritaire gedrag. Na een aantal elektroshocks is een hersenoperatie het aangewezen ’medicijn’ om zijn agressie te beteugelen: wat resteert is een zombie van wat eens een levenslustige, maar opstandige man was.

In de jaren van de antipsychiatrie is de boodschap overduidelijk: het zijn niet de psychiatrische klachten die de problemen veroorzaken, het is het verstikkende machtssysteem in de inrichtingen die de ellende veroorzaakt. Sterker, als je niet al gek bent, dan word je het wel.
Niet helemaal absurd gedacht: in de jaren zeventig wees o.a. Goffman al op het gevaar van hospitalisatie: patiënten die (te) lang in een ziekenhuis verblijven, vertonen de neiging zich aan te passen aan de mores van het ziekenhuis en raken in toenemende mate ongeschikt om ooit nog een eigen bestaan op te bouwen in de maatschappij. Dat kwam deels doordat de verblijfsafdelingen elk initiatief van hun bewoners uit handen nemen. Veel schadelijker echter was de dwang en soms het schrikbewind dat afdelingen en personeel voeren om de regels te handhaven, waardoor de rechten van veel patiënten veel meer ingeperkt werden dan strikt noodzakelijk. Vaak uit onmacht of uit angst, soms uit de overtuiging van therapeutische noodzaak.

Wie de film tegenwoordig zou zien, zou hem wellicht tendentieus noemen. Maar in het beeld van de zeventiger was er een belangrijke kern van waarheid te vinden: veel inrichtingen waren op dat moment hopeloos ouderwets, veel omgangsvormen waren achterhaald en - nogmaals Goffman - veel mensen worden er eerder zieker dan beter.

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).