De Groene GGZ: breng de natuur naar de zorg

’Mensen voelen zich gezonder als ze wonen, therapie krijgen of werken in een groene omgeving’

Het besef begint te groeien: Mentale gezondheid en natuur hebben een positieve samenhang. Als we de natuur meer inzetten in de zorg, dan is dat goed voor cliënten én voor medewerkers in de geestelijke gezondheidszorg. Vanuit dat idee is er een groene beweging binnen de ggz aan het ontstaan. Een van de initiatieven is de Groene GGZ, een club van zestien ggz-instellingen die samenwerkt met natuurorganisaties en de Vrije Universiteit. Volgens onderzoekster Jolanda Maas van de VU kent de groene beweging twee richtingen: breng de zorg naar de natuur en breng de natuur naar de zorg. In een tweeluik gaat GGZTotaal in op beide trends. Op 16 december schreven wij over: breng de zorg naar de natuur (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4149249/nieuws/de_groene_ggz_breng_de_zorg_naar_de_natuur.html). Vandaag: breng de natuur naar de zorg.

De Groene GGZ (https://www.ivn.nl/groene-ggz) is een initiatief van Nature for Health en IVN Natuureducatie, samen met een kerngroep van ggz-instellingen uit heel Nederland, branchevereniging Nederlandse GGZ, de Buitenpsychologen, Green Mental Health, zorgverzekeraar CZ en VU-Amsterdam. De deelnemende instellingen worden ‘groene koplopers’ genoemd. Vorige week werd bekend dat Reinier van Arkel als zestiende koploper is toegetreden tot De Groene GGZ (https://www.reiniervanarkel.nl/nieuws/groene-ggz/). De beweging begint steeds meer bekendheid te krijgen, tot in de Tweede Kamer aan toe. Op 27 december 2022 stelde Lisa Westerveld van GroenLinks – mede naar aanleiding van deel 1 uit dit tweeluik – een aantal Kamervragen (https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2022Z26411&did=2022D57060) aan Conny Helder, Minister voor Langdurige Zorg en Sport. Welke concrete maatregelen worden er op dit moment genomen om de ggz te verduurzamen? Wat gaat de minister doen om initiatieven die de natuur koppelen aan de ggz – ook financieel – te steunen? En heel concreet: Kan de minister een overzicht geven waaruit duidelijk wordt hoeveel budget er per afspraak is uit de Green Deal Duurzame Zorg en waar dit geld aan wordt besteed. De Tweede Kamer zal nog even moeten wachten op antwoord van de minister. Namens zijn collega Helder heeft minister Ernst Kuipers vorige week om uitstel gevraagd. Hun ambtenaren hebben nog wat meer tijd nodig.

Nationaal Park

Ondertussen gaan de koplopers, en de andere partijen die De Groene GGZ vormen, gewoon door met hun plannen. In het eerste deel van dit tweeluik schreven we al over hoe instellingen in samenwerking met de Buitenpsychologen de mogelijkheden onderzoeken om met cliënten het bos of de natuur in te gaan. Maar ook in en om de gebouwen van ggz-instellingen is veel mogelijk. Sterker nog: “Eigenlijk is dat de reden waarom de koplopers gingen samenwerken”, zo legt Annemieke Zeegers uit. Zij is strategisch beleidsadviseur bij Dimence. Dimence Groep in Oost-Nederland is een van de zestien koplopers. “Als je de oppervlaktes van de terreinen rond ggz-instellingen bij elkaar optelt, kom je uit op een gebied van een Nederlands Nationaal Park.” Dat biedt mogelijkheden voor biodiversiteit. Het idee is om gebouwen en terreinen biodiverser en klimaatvriendelijker te maken. Rob Wolters, directeur bij Nature For Health (NFH), geeft aan dat het streven is om de biodiversiteit op de ggz-terreinen met minstens 5 procent te vergroten in de komende jaren.

Wilde bloemenmix

Dat gebeurt bijvoorbeeld op het terrein van Lentis in Zuidlaren (https://magazine.lentis.nl/lentis-magazine-22-1/de-groene-ggz. Lentis-onderzoekster) Leonie Bais en Emma Toussaint, studente Healthy Ageing aan de Hanze Hogeschool, werkten hier – samen met Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN) en een hovenier uit Assen – aan een project om die biodiversiteit op ruim tachtig hectare terrein te verbeteren. Deze zomer werd een wilde bloemenmix ingezaaid op het Dennenoordterrein, een park in Engelse landschapsstijl. Het gras blijft langer staan, zodat er beestjes kunnen huizen. En wordt nagedacht over een voedselbos en over ‘blauwe interventies’ zoals waterplassen of drassige gronden. Lentis experimenteert ook met een groentetuin in een binnentuin van de instelling Zuidend. Cliënten en studenten verbouwen er verschillende groenten, die weer in de keukens van Zuidend worden gebruikt.

Met de handen in de klei

Iets soortgelijks doet ook ggz-instelling Mondriaan in Limburg. In het januarinummer van magazine Bionieuws https://bionieuws.nl/ vertelt Bjorn Frissen, projectleider Groene GGZ bij Mondriaan, over de kassen en tuinen op het terrein. Cliënten staan daar ‘letterlijk met de handen in de klei’ om op therapeutische basis planten te verzorgen, te kweken en te stekken. Het mes snijdt aan twee kanten: een deel van de plantjes van Mondriaan Tuin & Kas worden gebruikt in het zogenaamde ‘Heerlen Rooftop Project’ om daken in de stad te vergroenen en klimaatbestendig te maken.

Duurzaamheid als medicijn

Voordat Reinier van Arkel toetrad tot de Groene GGZ Was er al sprake van een ‘groene beweging’ binnen de instelling. Er zijn initiatieven als de Reinier Wandeling, de sport- en beweegroute, de Living Musea binnen de Herstelacademies en eind december werd de eerste ‘Rebushalte’ in Vught geopend – een buitenexpositieruimte in een oude bushalte. En eind december ontving Eric Sars van Reinier van Arkel de CZ Zorgprijs voor het initiatief ‘Duurzaamheid als medicijn (https://www.reiniervanarkel.nl/nieuws/cz-zorgprijs-voor-dagbesteding/)’. Het is een nieuwe vorm van dagbesteding: zo’n zestig tot tachtig cliënten verzamelen plastic afval, maken dat schoon en sorteren het. Het schone plastic gaat in een shredder en vervolgens worden latten voor banken gemaakt. De gerecyclede zorgbanken worden dan weer in de parken van Reinier van Arkel geplaatst. “Zo geven we iets terug aan het terrein en is de cirkel weer rond”, zegt Eric Sars.

Healthy hotspot

“Meer dan ooit daagt de samenleving ons als zorgorganisatie uit om het anders te doen; duurzamer en meer in verbinding met de omgeving en elkaar. Met aandacht voor positieve gezondheid in een vitale samenleving, eigen regie en eigen kracht van burgers, samenwerken in community’s, gezonde voeding en meer preventie en netwerkzorg”, zei Robert Derksen, lid van de raad van bestuur van de Reinier van Arkel Groep, bij de toetreding tot het Groene GGZ-netwerk. De instelling ziet het als kans om Voorburg in Vught – wat Reinier van Arkel ziet als het meest groene en meest duurzame gezondheidspark in Nederland – verder te ontwikkelen tot een ‘healthy hotspot’ voor wonen, werken en recreëren.

Binnen gebouwen

Meer zorg buiten werkt positief voor cliënten, maar ook voor personeel – van zorgverleners tot facilitaire diensten, geeft Annemieke Zeegers van Dimence aan: “Iedereen werkt met elkaar samen. Het versterkt ook de relatie tussen onze vastgoeddienst, waar de terreinen en de gebouwen onder vallen, en de zorg die we verlenen, want ze hebben elkaar nodig. De mensen van vastgoed nemen contact op met onze psychologen. Ze vragen bijvoorbeeld wat ze nodig hebben op onze terreinen. Dat kan simpelweg een keet zijn voor gereedschappen en om in de pauze een kop thee te drinken. Nu staat er bijvoorbeeld een Pipo-wagen op ons Brinkgreve-terrein.” Maar er is nog veel meer mogelijk. Voor de buitenterreinen is best veel aandacht bij de ggz-instellingen, er valt ook nog een wereld te winnen bínnen de gebouwen – voor zowel cliënten als voor personeel.

Jolanda Maas, universitair hoofddocent bij de sectie Klinische Psychologie van de VU, medeauteur van het boek Green Mental Health en onderzoekcoördinator bij de Groene GGZ, geeft aan dat er steeds meer inzicht komt in hoe groen – ook binnen gebouwen als ggz-instellingen of ziekenhuizen – helpt herstellen: “We zien dat mensen zich gezonder voelen als ze contact hebben met de natuur of als ze wonen, therapie krijgen of werken in een groene omgeving. Naar buiten gaan is dan heel belangrijk, maar ook meer binnentuinen en meer planten. Alleen al het kijken naar een afbeelding van natuur kan werken.”

De deelnemende instellingen aan de Groene GGZ zijn Mondriaan GGZ (Limburg), Dimence Groep (Overijssel, Gelderland), Epos (Overijssel), Urtica De Vijfsprong (Gelderland), GGZ Oost-Brabant, GGzE, Reinier van Arkel (Noord-Brabant), Oh my mood (Limburg, Noord- en Zuid-Holland, Noord-Brabant, Utrecht), GGZ Drenthe, Stichting Somnium (Limburg), Vincent van Gogh (Limburg, Noord-Brabant, Gelderland), GGZ Breburg en Centrum Frits (Noord-Brabant), Altrecht (Utrecht), ProPersona (Gelderland) en Lentis – Leefstijl (Groningen).