Mentale hulp aan vluchtelingen uit Oekraïne: voor en door Oekraïners

Vandaag, 24 februari is het precies een jaar geleden dat de Russische invasie in Oekraïne begon. Miljoenen mensen zijn inmiddels het land ontvlucht naar met name nabijgelegen landen. Ontwrichting van gezinnen en blootstelling aan oorlogsgeweld maken dat deze mensen in een kwetsbare situatie terecht komen en de behoefte aan psychische hulp is groot. En dat is niet in elk gastland beschikbaar. VU-docent en GZ-psychologe Els van der Ven en VU-traumaonderzoeker Iryna Frankova vertellen op de site van de VU (https://vu.nl/nl/nieuws/2023/mentale-hulp-aan-vluchtelingen-voor-en-door-oekrainers) in Amsterdam over de totstandkoming van het U-RISE project en hoe door samenwerking psychische zorg kan worden verleend, via een app én ter plaatse.

“We moesten snel schakelen toen we de oproep van de EU zagen.” Els van der Ven vertelt hoe het samenwerkingsproject is begonnen. “We hadden meteen het voornemen om een initiatief op te zetten waarmee we gevluchte Oekraïners op grote schaal ondersteuning kunnen bieden op het vlak van hun mentale gezondheid”. De focus ligt op buurlanden van Oekraïne - Slowakije, Roemenië en Polen - die veel Oekraïners huisvesten. “Daar zie je een grote kloof tussen de behoefte aan geestelijke gezondheidszorg en de beschikbaarheid van het aantal dienstverleners,” vervolgt Els van der Ven. Ze zijn begonnen met het identificeren van NGO’s in deze landen om samenwerkingspartners te vinden. “Uiteindelijk hebben we drie partners uit de focusgebieden gevonden die psychologische hulp konden bieden”.

Digitale eerste hulp

Iryna Frankova vertelt over de totstandkoming van de chatbot die al twee dagen na de oorlog kon worden gebruikt. “Onze technische partner had de code al paraat. Samen met mijn PhD-student ontwikkelde ik een script dat cultureel en contextueel past bij de situatie in Oekraïne en de aanhoudende oorlogsstress daar. Omdat het al onderwerp was van haar PhD-project, was er alleen  wat tijd nodig om alles te laten werken”. En dat is gelukt. Inmiddels maken zo’n 80.000 Oekraïners gebruik van de chatbot. Via Telegram kunnen Oekraïners de chatbot gemakkelijk downloaden. De VU-wetenschapers en samenwerkingspartners hebben hard gewerkt om in een korte tijd de door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ontwikkelde en bewezen effectieve psychologische interventies zo te organiseren en te coördineren dat ze in korte tijd beschikbaar zijn voor Oekraïners. Iryna Frankova is nauw betrokken bij dit initiatief vanaf de eerste dag dat ze in april toetrad tot het team van de Vrije Universiteit Amsterdam.

De digitale interventies zijn gebaseerd op wetenschappelijk bewezen interventies zoals psychologische eerste hulp, aldus Els van der Ven. “En dus geschikt voor mensen die acute stress ervaren, zodat ze op een laagdrempelige manier zelfhulp kunnen toepassen”. Iryna Frankova vult aan: “Denk bijvoorbeeld aan oefeningen tegen stress, en spier- en ademoefeningen. In de app kun je opnames vinden die vertaald zijn in het Oekraïens, bijvoorbeeld mindfulness- en meditatieoefeningen”. “Maar los van de eerste hulp die mensen nodig hebben, kampen velen met terugkerende depressieve gevoelens en angsten. Dan zijn deze interventies vaak niet genoeg. Daarom zijn face-to-face interventies ook belangrijk. In U-RISE richten we ons op beiden”.

Trainen en opleiden

Gerichte psychologische face-to-face interventies in landen waar die niet altijd gegeven kan worden, lijkt een grote uitdaging. Door met NGO’s in Oost-Europa samen te werken en Oekraïense vluchtelingen aldaar op te leiden kunnen dergelijke interventies toch ingezet worden. “We leiden ook Oekraïense vluchtelingen op als assistenten. Daarbij hoeven ze niet noodzakelijk een medische achtergrond te hebben, maar moeten ze zich vooral willen inzetten om sociale en psychologische steun aan andere vluchtelingen te geven,” vertelt Iryna Frankova. “Het doel is om zoveel mogelijk van deze assistenten op te leiden, zodat zij de op verschillende manieren steun kunnen bieden aan andere vluchtelingen.” Els van der Ven vult aan: “We willen verschillende niveaus van psychische zorg bieden, die kunnen worden toegepast op de specifieke zorgbehoefte: hulpmiddelen voor zelfhulp, groepstrainingen en één-op-één gesprekken. Daarnaast hebben we specifiek hulp voor gezinnen toegevoegd, omdat daar in de Oekraïense context behoefte aan is. Mannen vechten in het leger, en dat heeft gebroken gezinnen tot gevolg. Dat levert stress en problemen op.”

Samenwerken en van elkaar leren

Els van der Ven benadrukt het belang van Oekraïense representatie in dit project. “Er werken veel Oekraïners mee aan dit project. Het is dus niet een project waarbij een universiteit in Amsterdam mensen daar gaat vertellen wat ze moeten doen. We willen het juist interactief maken en van elkaar leren. We hebben Oekraïense expertise nodig om de interventies te kunnen bouwen en om na te denken over de verschillende activiteiten”. Iryna Frankova benoemt de taalbarrière als belangrijk probleem in de psychische zorg voor vluchtelingen. “Een van de belangrijkste taken van het project is om een netwerk te creëren van Oekraïens- en Russischsprekende professionals die trainingen kunnen geven en die we kunnen ondersteunen bij de interventies. Zo kunnen we stigma’s verminderen en taalbarrières doorbreken. Daarnaast is er behoefte aan interventies die toegespitst zijn op de context van Oekraïne,” vertelt Iryna Frankova. “Wat ik bijvoorbeeld hoor van andere Oekraïners die onze vertalingen lezen, is dat zij de context van hun specifieke situatie willen terugzien in de materialen, dus dat de oorlog ook daadwerkelijk wordt benoemd. Op die manier voelen ze zich gehoord.”

Trots

Iryna Frankova, zelf ook gevlucht uit Oekraïne, zegt ontroerd te zijn door de betrokkenheid en interesse van mensen. “Ik voel me trots dat ik onderdeel mag zijn van dit project. Zoveel mensen willen deelnemen en hulp bieden. We doen dit samen en ik voel dat we op de goede weg zitten.”

Meer informatie over het U-RISE project is hier te vinden (https://research.vu.nl/en/projects/ukraines-displaced-people-in-the-eu-reach-out-implement-scale-up-). Wil je gebruik maken van de chatbot? Dan kan dat gemakkelijk via deze link (https://www.dwmatters.eu/). De app is kan hier worden gedownload (https://www.dwmatters.eu/).

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).