Immuno psychiatrie. Het immuunsysteem-uit-balans als oorzaak van psychiatrische aandoeningen

Johan Atsma recenseert het boek van Hemmo Drexhage

“De psychiatrie hield zich tot voor kort vooral bezig met ziekten waarvan gedacht werd dat zij voornamelijk bepaald werden door een gestoorde psychologische ontwikkeling (de ‘ziekten van de geest’). Zoals ik in dit boek heb betoogd, is dat een verkeerde aanname en zijn de ziekten van de geest, zoals depressie, bipolaire stoornis en psychotische aandoeningen wel degelijk sterk somatisch bepaald. Hopelijk groeien de vakgebieden van de psychiatrie en de neurologie in deze naar elkaar toe. Zoals we in dit boek hebben kunnen zien vervaagt de grens tussen de neuro-immunologie en de immuno-psychiatrie steeds meer.”

Om maar eens met de deur in huis te vallen: Hemmo Drexhage zet je wel aan het denken in zijn boek ‘Immuno psychiatrie’…  Als kind van de jaren zestig en zeventig en ooit aanhanger van de antipsychiatrie merk ik dat er in toenemende mate een andere wind gaat waaien in de psychiatrie. Een nieuwe somatische wind. We hadden natuurlijk al ‘Wij zijn ons brein’ van Dick Swaab uit 2015 dat de nodige discussie bracht. Swaab raakte alleen al door de titel van zijn boek aan de aloude wijsheid van Descartes: ”Ego cogito, ergo sum” oftewel “ik denk dus ik ben” dat ons denken in termen van geest en lichaam bepaalde.
Freud trok daar de gevolgtrekking uit dat genezing mogelijk is door het beïnvloeden van het denken. Dat betekende overigens niet dat in de psychiatrische zorg in de 20e eeuw niet ook heel erg lichamelijk werd ingegrepen. Spanlakens en slaapkuren ooit, elektroshock die in mildere vorm in onze tijd terugkeerde en inmiddels vooral een uitgebreid palet aan medicijnen bepalen voor een behoorlijk deel onze aanpak van psychiatrische problematiek. De somatiek is nooit ver weg geweest. Descartes bepleitte een scheiding tussen lichaam en geest, de psychiatrie op haar beurt zorgde ervoor dat ons denken verplaatste in de richting van een zekere samenhang tussen lichaam en geest. Nu leggen Swaab en ook Drexhage  het zwaartepunt van hun denken over psychiatrie veel meer naar de fysieke processen die ons bestaan bepalen. Daarin past niet langer een scheiding van lichaam en geest.

“In de moderne natuurwetenschappen, en mijn onderzoek is daar onderdeel van, vervaagt het dualisme tussen geest en lichaam steeds meer. Almaar meer word ik mij er bewust van dat onze emoties, ons voorstellingsvermogen en ons bewustzijn voortvloeien uit de complexe biochemie in het neuro-immuno-endocriene systeem. Het is niet meer nodig om voor deze verschijnselen een bovennatuurlijk begrio als de geest als verklaring aan te dragen. Dit besef heeft mij geholpen om de zogenoemde geestesziekten beter te begrijpen.”

Waarmee we volgens Drexhage Descartes beter kunnen vervangen door Spinoza, ook geen kleine jongen in de filosofie. “De filosofie van Spinoza ging ervan uit dat lichaam en geest één zijn en onderdeel van de ‘Substantie’, dat wil zeggen van het scheppende basisprincipe van de totale kosmische natuur, dat hij Natura Naturans noemde en die hij als goddelijk beschouwde.”

Met deze citaten zijn we al wel beland in de epiloog van ‘Immuno psychiatrie’. Het boek begint met het motto  “Voor een betere toekomst van hen die lijden aan een psychiatrische aandoening.” Vanuit deze ambitie geeft Drexhage in zijn boek een duidelijke uitleg van het immuunsysteem als medeveroorzaker van psychiatrische aandoeningen. Hij probeert dat zo begrijpelijk mogelijk te doen voor de gemiddelde buitenstaander die weinig kaas gegeten heeft van het specifieke functioneren van ons immuunsysteem op celniveau. Hij kiest er voor om voor de liefhebbers een apart hoofdstuk ‘Verdieping’ toe te voegen waarin meer in detail wordt ingegaan op het neuro-endocriene systeem in ons lichaam. Dat bevordert het leesplezier van de geïnteresseerde amateur op dit gebied. Hij ondersteunt de technische uitleg overigens verhelderend met casus uit de psychiatrische praktijk. Gaandeweg het boek wordt het volstrekt duidelijk dat Drexhage ruim voldoende argumenten aandraagt die door wetenschappelijk onderzoek worden ondersteund om de subtitel van het boek “het immuunsysteem-uit-balans als oorzaak van psychiatrische aandoeningen” hard te maken. Daarmee worden mogelijk nieuwe wegen ontgonnen die leiden tot andere behandelopties van ernstige psychiatrische problematiek.

Interessante ontwikkelingen dus die door Drexhage begrijpelijk en voor de liefhebbers gedetailleerd op papier worden gezet. Hij doet dat genuanceerd en expliciet met de nodige voorbehouden. Dat alles maakt het een boek dat het bestuderen waard is en je aan het denken zet als je je bezig houdt met de verschillende denken-en-doen richtingen die de psychiatrie rijk is.

Hemmo A. Drexhage: Immuno psychiatrie, Het immuunsysteem-uit-balans als oorzaak van psychiatrische aandoeningen. Uitgeverij SWP; 205 pagina’s incl. noten en literatuurverwijzingen; Prijs € 31,-
ISBN978 90 8560 228 6

Lees hier eerdere recensies van Judith de Roos en Johan Atsma (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/recensie)