Elke week een melding over seksueel grensoverschrijdend gedrag

Inspectie wil meer aandacht en preventie

Begin deze maand publiceerde de Inspectie een Factsheet met een analyse van de meldingen in 2022 van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de ggz en de forensische zorg. De cijfers liegen er niet om: in 2022 ontving de inspectie wekelijks een melding van seksueel grensoverschrijdend gedrag door een zorgverlener richting een cliënt. Dat was alléén voor de ggz en de forensische zorg: het totale aantal meldingen voor de zorg en de jeugdhulp samen lag ongeveer vijf keer zo hoog.

Het aantal meldingen bij de inspectie steeg in de afgelopen drie jaar met zo’n 20%. Dat wil niet per se zeggen dat het grensoverschrijdend gedrag toenam, het kan ook zijn dat er eerder gemeld wordt. Wel vermoedt de Inspectie dat het slechts het topje van de ijsberg gaat: ”Er is veel schaamte en schuldgevoel bij cliënten die dit overkomt. Zij doen geen melding bij de zorgaanbieder of vertrouwenspersoon.”

De helft van de mannelijke zorgverleners waarover de melding gaat, is ouder dan 50 jaar. Bij de vrouwelijke zorgverleners is tien procent ouder dan 50 jaar. Bij hen ligt de gemiddelde leeftijd rond de 33 jaar.
Opvallend is dat de inspectie constateert dat In de forensische zorg vaak grensoverschrijdend gedrag voorkomt door vrouwelijke zorgverleners met weinig werkervaring richting mannelijke cliënten met overwegend complexe problematiek.
De meldingen gaan in 60% van de gevallen over mannelijke zorgverleners. Slachtoffers zijn in 57% van het geval vrouw.

Van de betrokken zorgverleners is 33% geregistreerd in het BIG-register. Driekwart daarvan is verpleegkundige. Verder gaat het om GZ-psychologen en psychotherapeuten. De niet BIG-geregistreerden (67%) zijn zorgverleners die werken als sociotherapeut; begeleider, psycholoog, ervaringsdeskundige of beveiliger.

Tuchtcollege

De meldingen die de inspectie kreeg gaan over ongepaste aanrakingen of het versturen van grensoverschrijdende berichten en foto’s, maar ook over gewenste en ongewenste seksuele contacten, relaties of zelfs aanranding.

Niet alleen bij de Inspectie komen klachten terecht. Het Tuchtcollege publiceerde tussen 1 januari en nu 14 zeken wegens (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, waarvan er 12 gegrond werden verklaard. Ook hier ging het om (vergaande) ongewenste aanrakingen als onderdeel van een therapie, het aangaan van een relatie of het versturen van opgepaste berichten en/ of foto’s. In de meeste gevallen betekende dat het einde van de registratie van de behandelaar, mede afhankelijk van de vraag in hoeverre er inzicht in het eigen handelen bestond (en daarmee de kans op herhaling).

”Zorgaanbieders moeten hun medewerkers beter ondersteunen bij het bewaken van grenzen tijdens én na de zorgrelatie met cliënten”, schrijft de Inspectie, ”door meer aandacht te geven aan bewustwording, preventie en interventie kan seksueel grensoverschrijdend gedrag vaker voorkomen worden.”

Toch de fout in

De gedragscode en beroepsnormen in de zorg zijn helder: er is geen plaats voor seksueel grensoverschrijdend gedrag, privécontact en (seksuele) relaties tijdens en na de behandelrelatie. Bij veel aanbieders in de ggz en de fz staat dit in een protocol of gedragscode.

Uit de meldingen die de inspectie ontvangt, blijkt dat de betrokken zorgverleners wel weet hebben van de beroepsnormen en de gedragscode maar toch de fout in gingen. Bij haar toezichtbezoeken valt het de inspectie op dat er onvoldoende aandacht is voor de preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners. Ook blijkt dat zorgverleners en bestuurders vaak niet bekend zijn met de Leidraad Veilige Zorgrelatie, een belangrijke veldnorm in de zorg.
 

De regels

De regels zijn helder. In de brochure ‘Het mag niet, het mag nooit (https://www.igj.nl/binaries/igj/documenten/brochures/2016/12/08/het-mag-niet-het-mag-nooit/IGJ+Brochure_Het+mag+niet+het+mag+nooit.pdf)’ uit 2016 schrijft de Inspectie: “Duidelijk is dat seksueel grensoverschrijdend gedrag niet toegestaan is in de relatie tussen zorgverleners en cliënten. Wie hulp zoekt, moet kunnen rekenen op goede en veilige zorg. Verkrachting, aanranding, maar ook seksuele toespelingen mogen niet. Ook mag een zorgverlener geen seksuele relatie aangaan met een cliënt.”
In die laatste zin zit het grote verschil tussen een de relatie zorgverlener-cliënt en een ‘gewone’ relatie: verkrachting en aanranding zijn immers altijd strafbaar. Seksuele toespelingen zijn meestal ongepast, maar een zorgverlener moet zich daar hoe dan ook verre van houden.
De inspectie schrijft in de brochure dan ook: “Het maakt niet uit of cliënten toestemmen in seksueel getint gedrag of er zelf op aandringen dat een seksuele relatie wordt aangegaan. Tijdens de zorgrelatie zijn cliënten afhankelijk van zorgverleners en daarom is het nooit toegestaan.
Een zorgverlener die een relatie met een cliënt wil aangaan, moet een expliciet en volledig einde maken aan ieder optreden als behandelaar van de cliënt. Het beëindigen van de behandelrelatie moet op medisch verantwoorde wijze gebeuren. Professionals binnen sommige beroepsgroepen zijn daarnaast gehouden aan een ‘afkoelperiode’ zoals in hun beroepsnormen omschreven.”

Over die afkoelingsperiode zijn de beroepsverenigingen echter niet heel concreet. Uit de beroepscode van psychotherapeuten (2018): (https://assets.psychotherapie.nl/p/229378/files/NVPdocs/beroepscode%202018.pdf) “Bij het aangaan van een persoonlijke relatie na afloop van de professionele relatie zal de psychotherapeut steeds het belang van de cliënt respecteren in die zin, dat hij zich ervan vergewist dat de eerdere professionele relatie geen onevenredige betekenis meer heeft.”

De beroepscode voor psychologen (2015) (https://issuu.com/communicatienip/docs/150024_beroepscode_bw_def_p): “Bij het aangaan van een persoonlijke relatie na afloop van de professionele relatie vergewissen psychologen zich ervan dat de voorgaande professionele relatie geen onevenredige betekenis meer heeft. Als het gaat om een seksuele relatie zijn psychologen er verantwoordelijk voor dat zij desgevraagd kunnen aantonen dat zij bij het aangaan van deze relatie alle zorgvuldigheid in acht genomen heeft, die van hen als professioneel psycholoog verwacht mag worden.”

Bij de verpleegkundige beroepscode (https://www.venvn.nl/media/042ooa1u/de-nationale-beroepscode-voor-verpleegkundigen-en-verzorgenden.pdf) wordt überhaupt niet gesproken over al dan niet seksueel contact na afloop van de professionele relatie. De code stelt: “Als verpleegkundige/verzorgende neem ik in mijn relatie met de zorgvrager (en/of zijn vertegenwoordiger) professionele grenzen in acht. Dat betekent onder andere dat ik
- geen misbruik maak van de afhankelijke positie van de zorgvrager
- geen intieme en/of seksuele relatie aanga met de zorgvrager.”

Uit de beroepscode voor psychiaters (2010) (https://www.nvvp.net/stream/beroepscode-voor-psychiaters-mei-2010) tenslotte: “De psychiater dringt niet verder door tot de privésfeer van de patiënt dan in het kader van de hulpverlening noodzakelijk is. De psychiater onthoudt zich van contacten van seksuele aard en andere vormen van grensoverschrijdend gedrag. Verbale of lijfelijke intimiteiten zijn niet toegestaan.”
In een alinea eerder is dan al gesteld dat “de psychiater zich rekenschap geeft van het feit dat na de formele beëindiging van de professionele relatie er nog steeds sprake kan zijn van belangentegenstellingen of een ongelijke machtsverhouding tussen hem en de betrokkene en dat derhalve zijn professionele verantwoordelijkheid ten opzichte van de betrokkenen niet zonder meer ophoudt te bestaan.”

Bewustwording, preventie en interventie 

”Praat open over relaties, intimiteit en seksualiteit. Hiermee helpen zorgverleners hun cliënten en ook elkaar hoe hiermee om te gaan. Dat kan bijdragen aan een veilige zorgrelatie, zonder seksueel grensoverschrijdend gedrag,” schrijft de Inspectie, die daarmee zorgaanbieders en zorgverleners wil stimuleren hier meer aandacht voor te hebben. Ze roept alle zorgaanbieders en beroepsverenigingen in de ggz en de fz op om hierin hun verantwoordelijkheid te nemen: ”Alleen door te werken aan bewustwording, preventie en interventie kan seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners worden tegengegaan.”

Publicatie: factsheet seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners (https://www.igj.nl/binaries/igj/documenten/rapporten/2023/06/14/factsheet-sgog-ggz-en-forensische-zorg/In+ggz+en+forensische+zorg+meer+bewustwording+en+preventie+nodig+van+seksueel+grensoverschrijdend+gedrag.pdf)

Lees ook: Wanneer betrokkenheid niet meer professioneel is. Seksueel grensoverschrijdend gedrag binnen de ggz (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3993884/nieuws/wanneer_betrokkenheid_niet_meer_professioneel_is.html?page=0)

Lees ook andere artikelen over seksueel grensoverschrijdend gedrag. (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/grensoverschrijdend%20gedrag)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).