Onverklaarde lichamelijke klachten: een uitdaging voor de gezondheidszorg

Noorse interventie helpt kwaliteit van leven bij SOLK te verbeteren

Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK), aanhoudende lichamelijke symptomen en functionele beperkingen zonder een bekende medische oorzaak of pathologie, vormen een uitdaging voor de gezondheidszorg.

Volgens de GGZ zorgstandaard (https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/somatisch-onvoldoende-verklaarde-lichamelijke-klachten-solk/introductie) is het lastig om vast te stellen hoeveel patiënten met SOLK er precies zijn. Wat wel bekend is, is dat als je het op een willekeurig moment vraagt, 90% van de bevolking de afgelopen twee weken last had van lichamelijke klacht(en). Tot 40% van de consulten bij de huisarts gaat over lichamelijke klachten waar geen of onvoldoende somatische verklaring voor gevonden wordt. Uit onderzoek blijkt dat 50-75% van deze patiënten opknapt en dat bij 10-30% van hen de klachten na een jaar verergerd zijn.

Langdurige, ernstige SOLK komt veel minder vaak voor en kent een prevalentie van ongeveer 2,5%.
Dit zijn patiënten die de huisarts frequent bezoeken met SOLK. Artsen rapporteren vaak dat zij het idee hebben dat patiënten met een migratie-achtergrond vaker de huisarts bezoeken met SOLK dan patiënten zonder deze achtergrond. Alleen voor niet-westerse migranten is dit ook daadwerkelijk aangetoond. Hiervoor worden verschillende oorzaken genoemd, zoals een achtergrond met geweldervaringen (trauma) of de culturele context van ziektebeleving.
Uit internationaal onderzoek blijkt dat het percentage SOLK op de polikliniek van somatisch specialisten verschilt per specialisme en ligt tussen de 35 en 66%. In een onderzoek op een polikliniek algemene neurologie in een academisch ziekenhuis in Nederland bleek dit percentage 35 procent te zijn,

Uit eerder studies bleek dat huisartsen vaak moeite hebben om deze patiënten te behandelen zonder een duidelijke diagnose. Dit leidt vaak tot frustratie bij zowel patiënten als artsen, waarbij patiënten ontevreden zijn over hun medische behandeling, gevoelens van stigmatisering hebben en het idee dat ze niet serieus worden genomen.

Hulpmiddel bij de communicatie

De Noorse Cathrine Abrahamsen, zelf praktiserend huisarts, ontwikkelde en testte in het kader van haar promotieonderzoek aan de Universiteit van Oslo een communicatie-instrument rond SOLK. De benadering is gebaseerd op principes van cognitieve gedragstherapie (CGT), maar specifiek afgestemd op de eerstelijnszorg en moet patiënten helpen om de nadruk te leggen op mogelijkheden in plaats van beperkingen.

Het instrument, bekend als de ”Individual Challenge Inventory Tool (ICIT),” is afgeleid van gevalideerde cognitieve gedragstherapie (CGT) technieken, waaronder probleemoplossing, gedragsactivatie, Socratische dialoog en cognitieve herstructurering, met name toegepast bij de behandeling van ziekteverlof. Met deze ICIT wordt een gedetailleerd activiteitenplan ontwikkeld, waarbij de Socratische dialoog wordt gebruikt om mogelijkheden te benadrukken in plaats van beperkingen. Hoewel het een transdiagnostisch communicatiemiddel is, is ICIT specifiek ontworpen om huisartsen te helpen bij het efficiënt beheren van patiënten met SOLK. Het belangrijkste doel is om patiënten te versterken en hen te helpen hun copingvaardigheden in hun dagelijks leven en werkomgeving te verbeteren.

Huisartsen streven er bij dit instrument naar deze doelstellingen te bereiken volgens een reeks stappen:
1 - het valideren van de gevoelens van de patiënt,
2 - het presenteren van een verklarend model van SOLK, opzettelijk gecreëerd om het concept van allostatische overbelasting uit te leggen, om een wederzijds begrip van de klachten van de patiënt te krijgen ( allostatische overbelasting ontstaat meestal door langdurige blootstelling aan negatieve stress),
3 - gezamenlijk het formuleren van een schriftelijk activiteitenplan, zoals een ”joblijst”, ”problemenlijst” of ”kansenlijst”, afhankelijk van het specifieke probleem van de patiënt.

Drie voorbeelden

Abrahamsen geeft drie voorbeelden die de toepassing van ICIT laten zien op basis van het probleem van de patiënt:

• Het overwinnen van problematische overweldiging: De ICIT instructeert de huisarts om een beknopte ”problemenlijst” te maken in het medisch dossier van de patiënt. Samen met de patiënt prioriteren de huisarts en de patiënt de problemen, waarbij ze onderscheid maken tussen problemen die onmiddellijk kunnen worden aangepakt en die buiten de controle van de patiënt liggen. Vervolgens selecteert de patiënt één probleem om zich op te concentreren, en met behulp van de huisarts wordt een voorgestelde oplossing geregistreerd als een activiteitenplan in het medisch dossier.

• Het aanpakken van een laag energieniveau en verminderd zelfvertrouwen: De ICIT beveelt het gebruik aan van de ”kansenlijst”. Binnen dit kader gebruikt de huisarts een vooraf bepaalde reeks Socratische vragen om te onderzoeken hoe de kwalen van de patiënt van invloed zijn op het dagelijks leven. Het doel is om samen een activiteitenplan te maken, met de nadruk op haalbare doelen zoals deze worden waargenomen door de patiënt. Bijvoorbeeld, een vraag kan betrekking hebben op het helpen van de patiënt bij het plannen en organiseren van rustperiodes om voldoende energie terug te krijgen, zodat ze kunnen deelnemen aan sociale activiteiten waar ze zich eerder van hadden teruggetrokken vanwege de symptomen.

• Wanneer het onderwerp van werkparticipatie en ziekteverlof ter sprake komt, genereert de huisarts een ”takenlijst” met behulp van vier gerichte Socratische vragen, bijvoorbeeld: ”Welke aspecten van werk zouden voor u nuttig zijn gezien uw huidige situatie?”
De reacties van de deelnemers worden gedocumenteerd in hun medische dossiers als een ”takenlijst”. Deze ”takenlijst” kan worden gedeeld met leidinggevenden voor werkplekondersteuning in plaats van ziekteverlof. Als ziekteverlof nodig is, wordt de lijst opgenomen in de notitie om de nodige aanpassingen op de werkplek te begeleiden.

Abrahamsen: ”Voor zover wij weten, is dit de eerste eerstelijnszorginterventie met een gestructureerd communicatiemiddel met een op werk gerichte cognitieve gedragstherapiebenadering die zulke significante resultaten laat zien. Hoewel CGT effectief is gebleken in gespecialiseerde settings, is de efficiëntie ervan in de eerstelijnszorg relatief beperkt geweest.”

Ziekteverlof verminderd met 27%

Honderddrie huisartsen uit heel Noorwegen werden gerekruteerd voor de studie. De helft van de huisartsen werd getraind in het gebruik van de nieuw ontwikkelde aanpak ”ICIT” - Individual Challenge Inventory Tool.

De huisartsen rekruteerden in totaal 541 patiënten die aan de inclusiecriteria voldeden, waarvan 238 werden behandeld met ICIT, terwijl de overige 303 de controlegroep vormden en gebruikelijke zorg ontvingen.

Abrahamsen: ”Wat deze studie uniek maakt, is dat deze specifiek is ontworpen om huisartsen te helpen bij de efficiënte behandeling van patiënten met SOLK. Het is de huisarts die behandelt, en patiënten worden geselecteerd op basis van degenen die een afspraak met de arts hebben gemaakt. Geen enkele patiënt werd uitgenodigd om de huisarts te raadplegen voor het doel van de studie,”

De resultaten van de studie zijn significant. Van de mensen in de interventiegroep meldde 76% een verbetering van hun kwaliteit van leven, in vergelijking met 38% in de gebruikelijke zorggroep. Na 11 weken had de interventiegroep een 27% vermindering van ziekteverlof, in vergelijking met 4% in de gebruikelijke zorggroep. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het tijdschrift eClinicalMedicine (https://www.thelancet.com/journals/eclinm/article/PIIS2589-5370(23)00439-X/fulltext).

”Het belangrijkste doel van de studie is om patiënten te empoweren, hen te helpen hun copingvaardigheden in hun dagelijks leven en werkomgeving te verbeteren. Patiënten met SOLK ervaren vaak psychologische stress, sociale isolatie en een afname van hun algehele kwaliteit van leven, wat leidt tot een hoog zorggebruik en kosten in verband met ziekteverlof,” aldus Abrahamsen.

Het hele (Engelstalige) artikel is hier te vinden (https://www.thelancet.com/journals/eclinm/article/PIIS2589-5370(23)00439-X/fulltext)

Lees ook andere artikelen over SOLK (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/solk)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).