NIOD: geen systematische verwaarlozing van psychiatrische patiënten in Tweede Wereldoorlog

De theorie dat Nederlandse ‘krankzinnigen’ – voorzover niet-joods – tijdens de Tweede Wereldoorlog doelbewust zijn omgebracht of verwaarloosd klopt niet. Dat blijkt uit de publicatie Uit Zorg Verdreven, het Nederlandse Krankzinnigenwezen tijdens de Tweede Wereldoorlog van NIOD-onderzoekers Eveline Buchheim en Ralf Futselaar dat op 7 november verscheen. Er was een forse stijging in de sterftecijfers, maar die werden vooral veroorzaakt door instroom van ziekere patiënten in de ggz en gehandicaptenzorg, algemene verslechtering van de volksgezondheid tijdens de bezetting en het oorlogsgeweld. Daarmee verschilt Nederland van Duitsland en Oost-Europa, waar wel veel psychiatrische patiënten door de nazi’s zijn omgebracht.  

Krankzinnigenwezen

Dat schrijft het NIOD op 7 november (https://www.niod.nl/nl/nieuws/niod-vindt-geen-aanwijzingen-voor-systematische-verwaarlozing-van-psychiatrische-patienten). Initiatiefnemer en belangrijkste financier van het onderzoek is Stichting Vergeten Slachtoffers, een samenwerkingsverband van de Nederlandse GGZ en VGN (Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland). De onderzoekers bekeken de cijfers van vier instellingen in het destijds verzuilde landschap van het Nederlandse Krankzinnigenwezen: gereformeerde instellingen in Zuidlaren en Noordwijk, een katholieke in Venray en een openbare in Oegstgeest. ‘Krankzinnig’ was toen een breed begrip, naast psychiatrische patiënten werden ook mensen met een verstandelijke beperking of dementie verpleegd. Het statistisch onderzoek van Buchheim en Futselaar is overigens lichtelijk controversieel, zo schrijft de Volkskrant (https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/psychiatrisch-patienten-in-nederland-niet-systematisch-verwaarloosd-tijdens-wo-ii-stelt-niod-de-studie-krijgt-meteen-kritiek~b1350455/). Statistici prijzen de opzet van het onderzoek, maar wijzen op een aantal onvolkomenheden en fouten.

Jonge verpleegsters

Maar de conclusies van het onderzoek blijven overeind: De overvolle inrichtingen hebben er alles aan gedaan om hun kwetsbare bewoners door de oorlog te loodsen. Patiënten zijn niet doelbewust benadeeld of verwaarloosd. Maar het zorgpersoneel – dat voor het overgrote deel bestond uit jonge verpleegsters in opleiding – kon de patiënten amper beschermen tegen hongersnood en bombardementen. Een van de weinige uitzonderingen was Meer en Bosch in Heemstede, waar het toenmalige NSB-bestuur de zorg wel degelijk verwaarloosde.

Joodse patiënten

De geschetste situatie gold overigens niet voor joodse patiënten. Die zijn vrijwel allemaal afgevoerd en vermoord. Hoewel een tijdlang de hoop bestond dat een inrichting een veilig heenkomen kon bieden, bleek als snel dat de joodse bewoners van gestichten juist uitgesproken kwetsbaar waren. Ze verbleven geconcentreerd in het enige gesticht met joodse signatuur, Het Apedoornsche Bosch. Dat is op 21 januari 1943 ontruimd. Patiënten en personeel werden gedeporteerd en vermoord. Dat blijkt onder andere uit de NIOD-publicatie Jodenvervolging in het Nederlandse Krankzinnigenwezen van Twan Davelaar, die tegelijk met die van Buchheim en Futselaar verscheen.

Commotie

De conclusies van de NIOD-onderzoekers wijken nogal af van het traditionele beeld over de Nederlandse ggz in oorlogstijd. De onderzoekers nemen dan ook afstand van de naam van hun financier omdat de term ‘vergeten slachtoffers’ volgens hen niet klopt, zo schrijft het Reformatorisch Dagblad (https://www.rd.nl/artikel/1040778-krankzinnigen-in-nederland-niet-bewust-achtergesteld-tijdens-woii). De publicatie heeft tot zoveel commotie geleid, dat voorzitter Armand Höppener van Stichting Vergeten Slachtoffers is afgetreden. De oud-psychiater zegt in de Volkskrant dat hij zich niet kan vinden in de conclusies van het onderzoek. Zijn mening wordt door de andere bestuursleden niet gedeeld.

Lees ook andere artikelen over oorlogsslachtoffers (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/oorlogsslachtoffers)

----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou!

GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).