Samenwerking ggz en sociaal domein: urgenter dan ooit

Hoe sociaal domein en ggz kunnen bouwen aan samenhang, kwaliteit en innovatie

Hoe kunnen we samen met hulpvragers, hun naasten en omgeving, professionals uit de ggz, verslavingszorg, sociaal domein, wonen en veiligheid en inwoners zorgdragen voor passende en samenhangende zorg?
Kenniscentrum Phrenos ontwikkelde ter ondersteuning hiervoor het ’Kompas ernstige psychische problemen en kwaliteit van leven. Hoe sociaal domein en ggz kunnen bouwen aan samenhang, kwaliteit en innovatie’. (https://kenniscentrumphrenos.nl/kennisproduct/kompas-ernstige-psychische-problemen-en-kwaliteit-van-leven/)

Zorgdragen voor de juiste zorg op de juiste plek

Zorg en ondersteuning voor mensen met ernstige psychische problemen is versnipperd en daarnaast loopt de samenwerking tussen domeinen in de praktijk nog niet optimaal. Wisseling van mensen, nieuwe wetten, regels en financieringsstromen en/of het verdwijnen of verschijnen van nieuwe organisaties beïnvloeden de continuïteit van de samenwerking. Hierdoor vallen mensen met ernstige psychische problemen en hun naasten te vaak tussen wal en schip. Om de praktijk van ggz en sociaal te ondersteunen bij het vormgeven van meer samenhang in zorg, heeft Kenniscentrum Phrenos met ZonMw-financiering het Kompas ontwikkeld. Op basis hiervan is in vijf regio’s, Zaanstreek Waterland, Arnhem, Renkum, Doetinchem en Deventer, actieonderzoek verricht naar samenhang en kwaliteit van zorg, begeleiding en ondersteuning vanuit cliëntperspectief.

Een illustratie

Koen is een 49-jarige man met een bipolaire gevoeligheid die al geruime tijd worstelt met zijn financiën. Vooral tijdens depressieve periodes gaat het beheren van financiën moeizaam. Hierdoor stapelen schulden zich op. Dit leidt tot extra stress en angst, waardoor de frequentie en ernst van zijn bipolaire symptomen toenemen. Schuldhulpverlening heeft hoge verwachtingen van zijn zelfredzaamheid, maar daar kan hij, zeker in psychisch moeilijke periodes, niet aan voldoen. De ggz-zorg die hij ontvangt heeft vooral aandacht voor het psychisch stabiel blijven. Koen voelt zich daardoor niet gezien en begrepen. Voor meer kwaliteit van leven zou hij baat hebben bij een holistische benadering van zijn situatie, met zowel aandacht voor zijn financiële als psychische problemen en de wisselwerking daartussen. Een nauwere samenwerking tussen schuldhulp en ggz zou hieraan kunnen bijdragen.

Een gedegen regionaal plan

Het Kompas is gebaseerd op een verzameling kwaliteitseisen en normen voor goede zorg, begeleiding en ondersteuning gericht op mensen met ernstige psychische problemen. Het bevat een concreet stappenplan dat helpt om een gedegen (regionaal) plan te formuleren dat bijdraagt aan samenhang, kwaliteit en innovatie van beleid en uitvoering. Dit sluit tevens goed aan bij de doelen van het Integraal Zorgakkoord (IZA) (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/16/integraal-zorgakkoord-samen-werken-aan-gezonde-zorg). Einddoel is een betere kwaliteit van leven voor mensen met ernstige psychische problemen en hun naasten.

Zes thema’s

Het Kompas is ingedeeld naar zes thema’s. Elk thema bevat gesprekskaarten met stellingen waarover men met elkaar in gesprek kan gaan.

1 - Visie: De visie van waaruit het integraal zorg- en ondersteuningsnetwerk werkt.
2 - De mens centraal: Hoe het netwerk kan bijdragen aan het steunen, sterken en motiveren van de persoon en zijn of haar naasten.
3 - Krachtige samenwerking: De mate waarin het netwerk zorgdraagt dat de persoon samenhang en continuïteit van zorg en ondersteuning ervaart.
4 - Krachtige professionals: De mate waarin professionals zorgen dat de persoon kwaliteit van zorg, begeleiding en ondersteuning ervaart.
5 - Krachtige interventies en werkwijzen: De mate waarin hulp/zorgverleners methodisch werken en gebaseerd op wetenschappelijke, professionele of ervaringskennis handelen.
6 - Krachtige organisaties: De mate waarin organisaties die betrokken zijn bij het netwerk eraan bijdragen dat professionals kwaliteit kunnen leveren en samen kunnen werken.

Het actieonderzoek in de vijf regio’s

In elk werkgebied is een kerngroep gevormd met gemeente, zorg- en welzijnsaanbieders, zorgverzekeraar en ervaringsdeskundigen. We zijn gestart met een kwantitatieve analyse waarin we domeinoverstijgende beschikbare cijfers, variërend van zorggebruik, mantelzorgzwaarte, eenzaamheid, E33 meldingen tot krapte op de arbeidsmarkt, samen hebben gebracht. Vervolgens hebben we in deze regio’s focusgroepen en interviews uitgevoerd met professionals en beleidsmakers uit zowel ggz, verslavingszorg, sociaal domein, wonen als veiligheid. Daarnaast hebben we gesproken met cliënten/naasten en ervaringsdeskundigen aan de hand van de klantreis-methode. Zo hebben we het verloop van de zoektocht naar begeleiding, zorg en ondersteuning en wat de samenhang en kwaliteit daarvan is in kaart gebracht. Op basis van bovenstaande zijn in samenspraak met de betrokken partijen en met het Kompas als kennisbasis, aanbevelingen geformuleerd waar men mee aan de slag kan om zo de kwaliteit van leven van mensen met ernstige psychische problemen en hun naasten te versterken.

Vijf stappen

Het Kompas biedt een stappenplan met concrete handvatten en werkvormen om te komen tot een gedragen verbeterplan en lerende praktijk:
1 - Tips voor het formeren van een (kern)groep.
2 - De situatie van het werkgebied in beeld met behulp van gegevens uit de Monitor Psychische Problematiek.
3 -Aan de slag met het Kompas. Met onder meer formats voor het uitvoeren van klantreizen, themagerichte gesprekskaarten.
4 - Aan de slag in de praktijk: Reflecteren, leren en evalueren. Met behulp van een invulformat gebaseerd op de Plan Do Check Act (PDCA) aanpak.
5 - Omgaan met systeemknelpunten en hoe hierbij de Cirkel van Invloed te benutten.

Klantreis Plus

We hebben positieve ervaringen opgedaan met de klantreis Plus. Daarmee kijk je niet vanuit één casus maar vanuit verschillende casus, waardoor er een completer beeld ontstaat. Dit droeg eraan bij dat aanwezigen gingen denken vanuit het perspectief van de cliënt (en zijn of haar naasten) en de route die hij of zij aflegt bij de zoektocht naar begeleiding, zorg en ondersteuning. Door dit systematisch met een gemixte groep van zowel uitvoerders, beleidsmakers en (familie-) ervaringsdeskundigen uit verschillende domeinen te doen, kregen we scherp inzicht in wat wanneer gebeurd is, met wie en waarom, wat de kwaliteit is van het contact en wat het heeft opgeleverd. Tegelijkertijd hoorden mensen elkaars perspectieven. Hierdoor ontstond een gedeeld beeld van wat goed gaat en wat beter kan.

De uitkomsten van een klantreis Plus dragen bij aan het formuleren van gezamenlijke verbeteracties. Denk bijvoorbeeld aan beter signaleren van psychische problemen door een wijkteam, waardoor problemen niet uit de hand lopen. Of, aansluitend bij het voorbeeld van Koen, nauwere samenwerking tussen schuldhulp en ggz, aangezien psychische en financiële problemen vaak samengaan.

Geleerde lessen

Het actieonderzoek bevestigde hoe belangrijk een holistische benadering van zorg en ondersteuning met betrokkenheid van alle belanghebbenden is. Nauwe samenwerking tussen professionals, waaronder ervaringsdeskundigen, vanuit de verschillende organisaties is daarbij essentieel. Zo kan een ieder bijdragen aan een continue verbetering van de zorg en ondersteuning voor mensen met psychische problemen en hun naasten. Het toerusten van samenwerking tussen professionals uit verschillende domeinen met middelen en privacyrichtlijnen is daarbij onontbeerlijk. Andere behulpzame ingrediënten zijn een gedeelde visie op basis van positieve gezondheid en herstelgericht werken.
We zien een verschuiving van het kijken vanuit een medische bril naar een sociale bril. Dat maakt het belang van het goed aanpakken van vraagstukken, zoals het ondersteunen van naasten met lotgenotencontact, psycho-educatie en het opbouwen van nieuwe netwerken en vriendschappen voor mensen met ernstige psychische problemen, beter zichtbaar. Dit alles vraagt om afspraken tussen ggz en sociaal domein over het versterken en toegankelijk maken van de sociale basis. Ofwel het geheel aan informele en formele voorzieningen en relaties in de leefomgeving van de mensen in kwestie.

Zelf aan de slag met kwaliteit en samenhang in de praktijk? 

Als het goed is, is iedereen al op de een of andere wijze bezig met samenhang en kwaliteit, onder andere gestimuleerd door het IZA. Het belangrijkste besef is dat het werk van een zorg- en ondersteuningsnetwerk nooit af is. Hoe ga je om met nieuwe inzichten, wetten en of veranderingen? Fungeer als een lerend netwerk en werk cyclisch aan verbetering, blijf leren en ontwikkelen. Het Kompas biedt de praktijk handvatten hiertoe.

Kenniscentrum Phrenos kan op verschillende wijzen bijdragen aan het gezamenlijke proces om vorm en inhoud te geven aan kwaliteit en samenhang. We kunnen een inhoudelijk presentatie geven over actuele trends en ontwikkelingen en goede voorbeelden, ondersteuning bij dialoogtafels of begeleiding van de vijf stappen.

Voor meer informatie kun je contact opnemen met Christine Kuiper: ckuiper@kcphrenos.nl (mailto:ckuiper@kcphrenos.nl)

Het Kompas is hier te downloaden. (https://kenniscentrumphrenos.nl/kennisproduct/kompas-ernstige-psychische-problemen-en-kwaliteit-van-leven/)

Webinar 30 november 2023
In deze webinar staat de vernieuwde versie van het Kompas centraal. Christine Kuiper gaat met de aanwezigen in gesprek over samenwerking in de regio en hoe je het Kompas kunt benutten.
Meer informatie en aanmelden (https://kenniscentrumphrenos.nl/scholingsaanbod/lunchwebinars-ggz-en-sociaal-domein/)

Christine Kuiper is projectleider bij Kenniscentrum Phrenos en ontwikkelaar van het Kompas.

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).