Herkenbare huis-, tuin- en keukensituaties: Mijn narcistische stiefvader bepaalde alles

Verhalen en duiding over alledaags psychisch geweld.

In een nieuwe blogreeks voor GGZ Totaal belicht Stichting Het Verdwenen Zelf (https://stichting.verdwenenzelf.org/) alledaagse situaties die schijnbaar onschuldig lijken, maar voor slachtoffers van dwingende controle en psychisch geweld een dagelijkse realiteit van onderdrukking en angst vormen. Deze getuigenissen bieden een kijkje in de vaak verborgen wereld van huiselijk geweld, waar de controle zich uitstrekt tot de meest basale aspecten van het dagelijks leven.

“Het is uit onderzoek bekend dat de gevolgen ervan even ernstig, zo niet ernstiger, als andere vormen van kindermishandeling zijn”, zegt adviseur Iris Koops van Het Verdwenen Zelf. “En psychisch geweld tegen kinderen en jongeren krijgt zeker niet de aandacht die het verdient. De pleger onderwerpt het slachtoffer aan een vrijheidsbeperkend regime van dagelijks vernederen, isoleren, manipuleren, bedreigen, denigreren, lastigvallen, intimideren en controleren.”

Deze reeks is bedoeld om  inzicht te geven in de  destructieve, eenzijdige dynamiek van dwingende controle. Jonge slachtoffers kunnen niets anders dan ‘ondergaan’, wat Deni in haar getuigenissen pijnlijk blootlegt. Het doel is om bewustzijn te creëren en professionals aan te moedigen om de signalen te herkennen en slachtoffers te ondersteunen bij het vinden van hulp. Laten we samen deze verborgen vorm van geweld aan het licht brengen en een verschil maken in het leven van degenen die eronder lijden.

Deze vijfdelige serie is bedoeld om zowel slachtoffers als professionals inzicht te geven in de subtiele, maar destructieve, eenzijdige dynamiek van dwingende controle. We hopen dat het professionals helpt om de signalen te herkennen bij hun cliënten en slachtoffers aanmoedigt om hulp te zoeken. Lees vandaag deel 3.

---

Deel 3: Mijn narcistische stiefvader bepaalde alles

In deze derde aflevering van onze blogreeks verkennen we de diepere psychologische effecten van narcistische mishandeling door (stief)ouders, zoals ervaren door Deni, een jong meisje gevangen in een web van manipulatie en angst.

Vandaag wilde je graag gaan wandelen. De honden mee, de kinderen mee. Het punt met een dag als dit is, dat jij er alleen maar zin in hebt. “Anne, kom op! Het is gezond voor de kinderen”, zeg je tegen mijn moeder, terwijl zij moe is van alle klusjes die ze moet doen en zucht dat ze niet veel zin heeft. Ook wij kinderen staan er niet om te springen. Toch wil je, en je haalt het ene na het andere argument aan. Niemand wil per se gaan. Toch blijf je doorgaan en nog geen uur later zitten we dan allemaal inclusief honden in de auto. Jij hebt er zin in, zet muziek op en rijdt. De anderen zijn wat stil. Je maakt grappen en al snel heb je de twee oudsten met je mee. Zodra we uitstappen heb je ook al een plan: wandelen met de honden, ze goed uitlaten en jouw oudsten mogen de twee jongsten bang maken. Je maakt ze warm met verhalen over killer clowns en over de film die ze al gezien hebben. Of het niet leuk is om ons bang te maken?

Ik heb de bui aan horen komen, en bedenk in mezelf dat ik wat er ook zal gebeuren geen kik zal geven. Ik wil namelijk dat de lol er snel af is. Mijn broertje daarentegen geeft wel een kik. Een gil als hij bang wordt gemaakt. De broers lachen en jij lacht ook. Ik houd mezelf aan mijn afspraak, en hoewel er van binnen van alles gebeurt, geef ik geen kik. Ik leid mezelf af. En zo schrik ik wel iets, maar geef geen kik. De volgende keer besluit ik dat ik nog minder zou reageren. En dat lukt. En zo is de lol er snel af.

Jij lijkt het jammer te vinden. Je doet er nog even een schepje bovenop, dat ze mij en mijn broertje nog maar eens moeten plagen. Dat doen ze.

Ik heb buikpijn door dit gedrag. Ik vind het zielig voor mijn broertje en ook voor mijzelf. In gedachten wens ik dat we zo teruglopen naar de auto. Mam stelt dit ook voor, maar haar woorden worden afgedaan met een “Zeur toch niet Anne. Het is toch leuk?”

Daar verschillen de meningen over. Ik voel me niet lekker en wil dat het stopt.

Gelukkig het verlossende woord: “we gaan terug naar de auto”. Ik loop niet te snel, zodat jij kan bedenken om nog extra te gaan lopen. Ik blijf daarom extra langzaam lopen. En dat helpt. We gaan echt naar huis.

Thuis heb ik zin om rustig op mijn kamer te spelen. Als dat niet kan, omdat je steeds weer de aandacht wilt, ga ik buiten spelen. Dat kan nadat ik een klusje gedaan heb. Buiten is het lekker rustig. Ik wandel eerst alleen, ga naar de zandbak en schommel even. Daarna zoek ik een speelmaatje.

Deni

---

Duiding door Gebi Rodenburg: Psycholoog NIP, staflid stichting Het Verdwenen Zelf

Hoe een op het eerste oog gewone gezinswandeling in werkelijkheid een obsessieve vorm van controle door de stiefvader betreft. De stiefvader bespeelt het hele gezinssysteem op zo’n manier dat elk gezinslid volledig door hem wordt bepaald. Alles wat er gebeurt, vindt plaats onder zijn voorwaarden en vanuit zijn dwingende behoeftes. Als puppets-on-strings heeft hij alle touwtjes en gezinsleden in handen. Niemand heeft een eigen keuze of invloed. De stiefvader bepaalt en beslist alles tot in het kleinste detail.

Hij zet zijn eigen puberkinderen in als verlengstuk om de twee jongere kinderen te treiteren en angst aan te jagen. Hij gebruikt angstaanjagende beelden uit horrorfilms die de gezinsleden verplicht met hem moesten bekijken [zie deel 2 van deze blogreeks]. Middels verdeel en heers tactieken speelt hij de kinderen tegen elkaar uit.

Ook in deze situatie moet de jonge Deni zien te overleven. Noodgedwongen probeert ze enige grip te krijgen en te houden in deze onmacht-makende context, door zichzelf te beheersen en niet te reageren. ‘Ik geef geen kik’. Deze vorm van zelfcontrole door een onverschillige buitenkant helpt haar te overleven. Dit is de enige kleine invloed die ze heeft op de onvoorspelbare terreur, door dit niet te belonen. Het emotionele en psychische getreiter van de sadistische pleger stopt hierdoor tijdelijk. Hiermee onderdrukt ze haar eigen beleving om erger te voorkomen.

Als een kind stelselmatig onder mishandelende omstandigheden moet overleven, heeft deze negatieve conditionering een diepgaand effect tot in de volwassen leeftijd. Knap hoe Deni in haar zeer beperkte eigen leefruimte zoekt naar iets van eigen invloed binnen de 24/7 jarenlange dwingende controle die ze moet ondergaan. Buitenshuis vindt ze enige ruimte om zichzelf wat te reguleren en in zekere mate kind te kunnen zijn.

Plegers van deze vorm van geweld hebben vaak (trekken van) narcisme of psychopathie. In alle voorbeelden in deze reeks is de gerichtheid het aanjagen van angst bij de slachtoffers (in dit geval kwetsbare jonge kinderen). De pleger geniet hier overduidelijk van en zijn behandeling van Deni en haar broertje heeft een sadistisch karakter. 

Bij mensen met een narcistische of psychopatische persoonlijkheidsstructuur zien we vaak dat ze splitten. In een gezin is er veelal een goed (of gouden) kind en een zondebok. Deni had in het gezin waarin ze opgroeide de zondebok positie. Zij is de target van het geweld en terreur van haar stiefvader. Dwingende controle heeft een langdurig, structureel karakter waarin dagelijks de mensen in de omgeving van de pleger gemicro-managed worden. Zeker het kind in de zondebok positie.

Dwingende controle (coercive control) is een destructieve en eenzijdige, machtsongelijke dynamiek. Deze vorm van huiselijk geweld wordt vaak gekaderd binnen geweld in partnerrelaties. Wat minder bekend is bij professionals, is de dwingende controle van een ouder naar een kind of kinderen. Met deze reeks willen we bewustzijn vergroten over deze extreme vorm van kindermishandeling.

---

Lees ook deel 1 en 2 (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4465795/nieuws/herkenbare_huis-_tuin-_en_keukensituaties.html) in de reeks Herkenbare huis-, tuin- en keukensituaties: Verhalen en duiding over alledaags psychisch geweld.

---

Vooruitblik naar de volgende delen

In deze reeks zal Het Verdwenen Zelf verder ingaan op verschillende dagelijkse situaties die door de lens van dwingende controle worden vervormd. Elke blogpost zal de dynamiek van controle en manipulatie binnen verschillende contexten belichten, en hoe deze de psyche van het slachtoffer beïnvloeden. “Elke beschreven situatie in deze reeks is een oproep tot bewustwording en actie. Voor professionals hopen we dat deze getuigenissen inzicht bieden in de subtiele maar ernstige aard van psychisch geweld. Voor verdere verdieping bieden we trainingen (https://professionals.verdwenenzelf.org/trainingen-voor-professionals/) aan voor professionals en de boeken (https://professionals.verdwenenzelf.org/boeken/) van Iris Koops voor waardevolle inzichten voor het herkennen en aanpakken van deze problematiek.”

Kijk ook op de website van Het Verdwenen Zelf: https://verdwenenzelf.org/ (https://verdwenenzelf.org/)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).