Omslag in denken rondom psychedelica wordt concreet

Tot voor kort was het taboe om psychedelische middelen als ketamine, lsd, xtc of psilocybine in te zetten in de behandeling van mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen. Maar mede door de inzet van ZonMw kwam er een omslag. Er wordt nu zelfs nagedacht over een landelijke infrastructuur en marktregistratie als medicijn.

Het was een van haar laatste daden in functie. Vlak voor de zomer kondigde toenmalig minister Pia Dijkstra voor Medische Zorg aan dat er 2,6 miljoen euro beschikbaar (https://www.zonmw.nl/nl/nieuws/vws-en-zonmw-26-miljoen-voor-onderzoek-naar-therapeutische-toepassingen-van-psychedelica?utm_source=linkedin&utm_term=showcaseggz) komt voor onderzoek naar therapeutische toepassingen van psychedelica. Zo wordt een vervolg gegeven aan het Signalement Therapeutische Toepassingen van Psychedelica (https://www.zonmw.nl/sites/zonmw/files/2023-04/ZonMw_signalement_Therapeutische_toepassingen_van_psychedelica_2023-2-_1.pdf) van ZonMw, dat in 2023 werd uitgebracht. Dat beschrijft de stand van zaken rond het gebruik van psychedelica en hiaten, kansen, belemmeringen en oplossingsrichtingen daarbij. Het is opgesteld door een projectgroep onder leiding van Robert Schoevers, professor in de psychiatrie bij het UMCG. De crux zit ‘m in het ontbreken van structurele kennis, zo legt hij uit. De opstellers van het rapport adviseerden daarom een omvangrijk landelijk onderzoeks- en implementatieprogramma te starten. En VWS gaf dus gevolg aan die aanbeveling. De invulling van de landelijke onderzoeksinfrastructuur start binnenkort.

Zo objectief mogelijk

Die omslag in denken hing al een tijdje in de lucht, maar door het Signalement Therapeutische Toepassingen van Psychedelica kwam die in een stroomversnelling. Dat komt ook doordat ZonMw er zorg voor droeg dat het onderwerp breed werd gedragen. Candido da Silva was als programmamanager Goed Gebruik Geneesmiddelen bij ZonMw betrokken bij de totstandkoming van het signalement. Vanwege het controversiële karakter kreeg de projectgroep van Schoevers wel wat vereisten mee, zo vertelt hij. “We vonden het belangrijk dat niet alleen het geluid van de voorstanders werd gehoord, maar ook van partijen die het niet zo’n goed idee vinden. We doen dit met publieke middelen, dus het moest zo objectief mogelijk zijn. Alleen zo zou draagvlak ontstaan.”

Intensieve begeleiding

“In Nederland hebben zo’n twintigduizend mensen met een psychiatrische aandoening onvoldoende baat bij de huidige evidence-based interventies”, zegt Robert Schoevers. Er zijn de afgelopen decennia in de psychiatrie te weinig therapeutische innovaties of nieuwe geneesmiddelen ontwikkeld die deze impasse hebben kunnen doorbreken. Maar psychedelica lijkt kansrijk om een doorbraak te forceren bij patiënten die ‘vast’ zitten. Uit studies blijkt dat gebruik van psychedelica patiënten mogelijk over een drempel kunnen helpen, waardoor therapie wel kan aanslaan. Dit gebeurt onder intensieve begeleiding van een psychiater. Een van de kennishiaten die Schoevers en zijn onderzoeksgroep signaleerde is hoeveel begeleiding een patiënt precies nodig heeft. Nu besteden een psychotherapeutisch geschoolde behandelaar plus een tweede begeleider er per patiënt twee sessies van een dag aan, plus meerdere gesprekken ter voorbereiding en nazorg. Dat maakt deze zorg duur en dat moet opwegen tegen de opbrengsten. “Het gaat overigens wel om patiënten met ernstige stoornissen die al langdurig veel zorg ontvangen”, zegt Robert Schoevers. “Ook het doen van onderzoek zelf is kostbaar, maar zeker de moeite waard. Grondig onderzoek zorgt immers voor de broodnodige nuance.” De Groningse professor waarschuwt dan ook voor het ‘walhalla-gevoel’ rondom psychedelica en hypes in de media, want die kunnen er toe leiden dat mensen zelf zonder begeleiding gaan experimenteren.

Hapsnap

Schoevers doet al meer dan tien jaar onderzoek naar de inzet van middelen die we vooral kennen van ‘recreatief gebruik’. Al in 2014 deed hij onderzoek naar ketamine bij mensen met ernstige depressie. En zo werden door collegae op meerdere plekken onderzoekslijnen opgezet, Nederland loopt binnen Europa ook best voorop, maar het gehele landschap was tot nu toe wat hapsnap. Dat leidde automatisch tot kennishiaten. “Zo verschilt het per aandoening welke kennis beschikbaar is”, zegt Schoevers. “Op het gebied van depressie zijn we best ver, op het gebied van PTSS begint het te komen. Maar wat psychedelicagebruik kan bijdragen bij aandoeningen als angststoornissen, verslaving of eetstoornissen is echt nog terra incognita.”

Infrastructuur

Er is op het gebied van verwerven van kennis en implementatie nog flink werk aan de winkel. Schoevers spreekt over twee onvervulde behoeften: “Er is urgente nood om behandelingen te verbeteren en er zijn een aantal hoopgevende middelen op dat gebied. Die twee komen nog niet bij elkaar, omdat onderzoek versnipperd plaatsvindt en meestal kleinschalig is. Het signalement en het plan van aanpak dat daaruit volgde beschrijven wat nodig is om dat op te lossen. Dat is een infrastructuur rondom de academische centra en een aantal gespecialiseerde ggz-instellingen. Daarmee kun je studies in samenhang opzetten qua uitvoering en meetinstrumenten, zodat je ook overkoepelend kunt analyseren en veel efficiënter werken.”

Significante stappen

Via het vervolgtraject wordt aan al deze punten gewerkt, legt Da Silva uit. Dat gebeurt op verschillende vlakken. Het ZonMw-programma Goed Gebruik Geneesmiddelen geeft straks invulling en uitvoering aan de besteding van de onderzoeksgelden die door VWS zijn toegezegd. Daarbij is het uitgangspunt dat marktregistratie essentieel is om kansrijke toepassingen van psychedelica als nieuwe behandeling mogelijk te maken. Dat is vergelijkbaar met de ontwikkeling van een ‘gewoon’ geneesmiddel. Dus is verder onderzoek in klinische studies nodig om de marktregistratie en vergoeding van de behandeling te kunnen realiseren en dat kan alleen in een structureel onderzoekslandschap. Dankzij het Signalement kunnen nu significante stappen worden gezet daarnaartoe. “In het belang van patiënten met therapieresistente psychiatrische aandoeningen is dit een eerste belangrijke stap die wordt genomen. Een mijlpaal”, zo besluit Candido da Silva.

(Dit artikel is gebaseerd op interviews die ik eerder dit jaar deed voor magazine Impuls (https://impuls.zonmw.nl/impuls/impuls-4/signalement-psychedelica-ttp/) van zonMw.)

-

Lees ook andere artikelen over psychedelica op GGZ Totaal (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/psychedelica)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).