Depressie door de ogen van een 18e eeuwse jonge vrouw

In de 18e eeuw bestond het woord depressie nog niet. Men sprak over ‘het bad van de duivel’ waar iemand langzaam in zonk. Dat overkomt de hoogsensitieve (nog zo’n woord dat men toen niet kende) Agnes in Des Teufels Bad (https://nl.wikipedia.org/wiki/Des_Teufels_Bad). Het is een historisch verantwoorde film over aandoeningen en dogma’s die anno 2024 net zo goed spelen.

Het dogma dat in dit geval – in een kleine godvrezende gemeenschap van vissers in de Opper-Oostenrijkse wouden – speelt is heel gruwelijk. Het gaat om ‘suicide by proxy’. In de vroegmoderne tijd kozen vrouwen die kampten met depressie niet voor zelfmoord, want dan wachtte een eeuwig branden in de hel. Dus vermoordden ze iemand en gaven zichzelf aan, zodat ze ter dood veroordeeld zouden worden. Zo konden ze hun zonden nog opbiechten en alsnog in een beter hiernamaals komen. Als slachtoffer kozen ze steevast een jong onschuldig kind, meestal een baby. Die was per definitie verzekerd van een plekje in de hemel.

Dit ijzingwekkende gegeven is geen fantasie van de filmmakers. Het Oostenrijkse duo Veronika Franz en Severin Fiala baseerde hun film op gedegen geschiedkundig onderzoek. Kathy Stuart bestudeerde talloze rechtbankverslagen uit het 18e eeuwse Oostenrijk. De vrouwen deden vaak zeer gedetailleerd verslag van hun dagelijks leven.

Het hoeft geen spoiler alert te zijn: ook Agnes kiest aan het einde van de film voor deze suicide by proxy.  Agnes is een jonge teergevoelige vrouw, die vlinders verzamelt en voorzichtig in een doekje wikkelt. Ze wordt uitgehuwelijkt aan Wolf en haar missie is om zoveel mogelijk baby’s te krijgen. Maar dat mislukt. Wolf raakt haar niet aan. In de film wordt subtiel duidelijk dat hij meer valt op mannen. Tot overmaat van ramp wordt Agnes geteisterd door een bemoeizuchtige schoonmoeder en kan ze totaal niet aarden tussen de boertige dorpsbewoners. Die vermaken zich bijvoorbeeld door geblinddoekt met een dorsvleugel te slaan op een rondscharrelende kip, als een soort perverse piñata.  

Langzaamaan glijdt Agnes in de duistere wateren. De sfeer van de film steeds donkerder. Er komt nauwelijks licht door de dichtbegroeide wouden. Agnes en Wolf wonen in een bedompt, met mos begroeid huis dat half in de grond ligt. Agnes wordt aangestaard door vissenkoppen in close-up en ze moet grijsgrauwe brokken brood uitdelen aan de modderige vissers. Ondertussen prevelt ze ’s nachts Onze Vaders tot haar hoofd vastloopt.  

Agnes wordt behandeld voor haar ‘melancholie’, zoals het destijds werd genoemd. Dat gebeurt op huiveringwekkende wijze: er wordt een draadje door haar nek geregen. Dat moet ze heen en weer bewegen als ze zich niet goed voelt. In plaats van dat het enige verlichting biedt, gaat de wond rondom het touwtje vreselijk zweren. Uiteindelijk zoekt ze haar heil in het leeglikken van een potje rattengif. Totdat het echt niet meer gaat en ze overgaat tot haar wrede daad.

Dit hele proces wordt indrukwekkend neergezet door de actrice Anja Plaschg, die Oostenrijkers kennen als de gothic singer-songwriter Soap&Skin. Zij was benaderd voor de soundtrack, maar vond het verhaal zo indrukwekkend dat ze vroeg om de hoofdrol te mogen spelen. Het bleek een gouden greep. Ze speelt de toenemende waanzin met een onwerkelijke blik in haar ogen. Zo sleept ze je mee het bad van de duivel in en maakt inzichtelijk hoe een allesverslindende depressie eruit kan zien. Ook nu nog.

Want de crux is: dit is geen film over een exotisch verleden dat voor ons onherkenbaar is geworden. Er zijn heel veel parallellen met situaties en aandoeningen van onze tijd. Dat vindt regisseuse Veronika Franz ook: “De religieuze dogma’s waarmee Agnes worstelt, zijn er nu misschien niet meer, maar er zijn nog allerlei dogma’s die onze levens inkaderen.”

Het is niet voor niks dat deze indrukwekkende film acht keer werd bekroond met de Österreichischer Filmpreis en nu opgaat voor de Oscars van 2025.

Bekijk de trailer van des Teufels Bad. (https://www.youtube.com/watch?v=gecKUcfZVWw)

-

Lees alle filmrecensies op GGZ Totaal (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/armoede)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).