Patronen doorbreken in de ggz

Binnen de ggz is veel bereikt en veel kennis ontwikkeld, maar de aanpak moet beter. Daarom pleit David van den Berg, bijzonder hoogleraar klinische psychologie aan de Vrije Universiteit, voor een fundamentele verandering. Hij sprak zijn oratie uit op vrijdag 13 december. Daarin vraagt hij – in plaats van hokjesdenken – meer aandacht voor de complexe wisselwerking tussen biologische, psychologische en sociaal-maatschappelijke factoren. Het blijft niet bij woorden. Van den Berg vertaalt zijn ideeën in praktische projecten. GGZ Totaal voelt hem nader aan de tand.

“Ik ben groot fan van de ggz en we doen echt veel goed”, zegt David van den Berg ergens in ons gesprek. “We helpen heel veel mensen.” Maar er kan zoveel beter, vindt Van den Berg. Hij is klinisch psycholoog en hoofd van Mark van der Gaag Research (https://mrcresearch.nl/) Centre (MRC) van Parnassia Groep in Den Haag. David van den Berg werd begin dit jaar hoogleraar, maar eigenlijk is hij al tien jaar bezig met het vernieuwen van het vak. Toen startte hij de innovatiebeweging Redesigning Psychiatry (https://www.redesigningpsychiatry.org/), waar naast ervaringsdeskundigen en ggz-professionals ook ontwerpers en filosofen bij betrokken zijn. “De overkoepelende visie op de ggz die we daar ontwikkelen vertaalt zich in de praktische projecten die ik doe.”

Classificatiedenken

Zijn bijzondere leerstoel draagt de titel ‘Complexiteit van psychopathologie:  interventie, preventie en modellen’. Dus dat komt ook terug in zijn oratie. “We moeten ons denken over mentale problemen veranderen en daarin complexiteit gaan omarmen”, legt David van den Berg uit. “Ons denken wordt nog steeds heel erg gevormd door de classificaties uit de DSM-5. Daar ontlenen we ook onze professionaliteit aan. We doen psychologische onderzoek en dan gaan we discussiëren of iemand bijvoorbeeld meer schizofrenie heeft, persoonlijkheidsproblematiek of autisme. In mijn optiek zijn dat super-irrelevante vragen. Mensen passen niet in zulke hokjes.” Het heeft zijn nut gehad, vindt Van den Berg. “Zo zijn standaardisering en protocollen ontstaan, maar ik denk dat we allemaal gaan inzien dat de klinische bruikbaarheid van het classificatiemodel erg beperkt is.” In plaats daarvan moet de ggz kijken naar het ecosysteem: mentale problemen ontstaan uit een samenspel van biologische, psychologische en sociaal-maatschappelijke factoren, waartussen continu interactie is. “We weten dus nooit precies wat de oorzaken zijn en wat de problemen in stand houdt”, aldus Van den Berg. De ggz moet zich daarom niet richten op de DSM, maar op het ontdekken en begrijpen van patronen. En het doorbreken daarvan. Dat vraagt om een hele andere professionele houding, betoogt de hoogleraar. “Dat betekent bijvoorbeeld andere taal gebruiken, maar vooral een bescheidener houding aannemen naar cliënten en naasten. We gaan van een ‘bovenpositie’ naar een gelijkwaardige inbreng. De kennis die we hebben is heel waardevol, maar die moeten we inzetten in co-creatie.” 

Patterns Of Life

Dat denken vindt de praktijk in Patterns Of Life (https://patternsoflife.nl/), het ‘flagship-project’ waarin een nieuwe diagnostiek voor de specialistische ggz wordt ontwikkeld. David van den Berg beschrijft hoe deze zogenaamde Patroondiagnostiek in co-creatie werkt: “We voeren drie gesprekken met een cliënt. Eerst kijken we terug naar de levensloop en persoonlijkheid van een cliënt en ook waarom hij of zij hulp zoekt. In een tweede sessie verkennen we met een app en een smartboard welke bio-psycho-socio-culturele factoren de ongewenste situatie in stand houden. Een algoritme doet suggesties om het patroon te doorbreken, niet dwingend maar een beetje op een Spotify-achtige manier: zou dit niet iets voor jou zijn? In het derde gesprek kijken we vooruit. Daar is ook altijd een naaste bij aanwezig. Die kent de cliënt en heeft doorgaans onwijs goede ideeën. Samen bekijken we waar ze naartoe willen en welke hulp daarbij nodig is. En vooral: welke instandhoudende patronen gaan we doorbreken en welke welzijnsbevorderende patronen gaan we opbouwen?” Het is de bedoeling dat Patterns Of Life breed wordt ingezet binnen de s-ggz, dus ook in de verslavingszorg. Volgend jaar wordt gekeken of het ook kan worden toegepast binnen de jeugd-ggz. Van den Berg en zijn vakgroep zijn de methode wetenschappelijk aan het onderzoeken. Dus wilden ze die afzetten tegen de evidence van de traditionele intake. “Toen stuitten we op iets opvallends”, zegt de hoogleraar. “Die bleek er helemaal niet te zijn. Er is geen enkele studie die de werking bewijst. Het is gewoon uit overlevering dat men dit zo is gaan doen.”

FeelingSafe-NL

In zijn oratie noemt de hoogleraar talloze praktische toepassingen. “Daarmee probeer ik te inspireren en de transformatie in de ggz aan te jagen.” Een ander mooi voorbeeld van de cliënt ‘in the lead’ is FeelingSafe-NL (https://feeling-safe.nl/). David van den Berg: “Dat is een groot transdiagnostisch mixed method project, dat wordt gefinancierd door ZonMw. Daarin experimenteren we met een modulaire vorm van therapie. Ervaringswerkers en therapeuten werken samen om het mentaal welzijn en gevoel van veiligheid te bevorderen bij mensen die vastlopen in overmatige achterdocht. De cliënt kiest uit een menu van korte CGT-modulen gericht op het verminderen van instandhoudende obstakels, bijvoorbeeld piekeren, vermijden, slecht slapen of negatieve zelfwaardering. De ervaringsdeskundige stimuleert tegelijk om betekenisvolle en sociaal-maatschappelijke taken op te pakken. Wij zijn heel benieuwd of die synergie gaat werken. We verwachten dat het heel effectief gaat zijn.”

Preventie

In de holistische benadering van mentale problemen past uiteraard ook het voorkomen daarvan. In zijn oratie besteedt David van den Berg uitgebreid aandacht aan preventie. De vraag centrale vraag is: wie pakt de regie? “In Nederland doen we al heel veel aan preventie”, zegt hij tijdens ons gesprek, “maar er is geen goed nationaal beleid op hoe wij gaan zorgen voor gezonde, veerkrachtige burgers.” De ggz heeft veel kennis op dit gebied, maar wordt niet in staat gesteld dit naar de samenleving te brengen, zo stelt Van den Berg. “Vanuit nieuwe taal en een transdiagnostische, herstelgerichte en niet-stigmatiserende visie ontwikkelen wij voorbeelden van hoe je preventie kunt aanpakken. Denk aan lessen Mentale Gymnastiek op de basisschool en Levenslessen op de middelbare school. In Wassenaar zijn we een Mentaal Lokaal netwerk aan het opzetten. Maar vervolgens moeten deze ‘touchpoints’ worden opgepakt, verbeterd en duurzaam verankerd.” David van den Berg ziet een continuüm voor zich van op elkaar afgestemde, meer en minder intensieve hulp. Dat kan de druk op de ggz verlagen, zodat er tijd over is voor mensen die ernstig vastlopen. Maar de werkelijkheid is weerbarstig. “Daar hebben we beleidsmakers voor nodig en die geven nu niet thuis.” De bijzonder hoogleraar laat zich daar niet door uit het veld slaan. ‘Grootse ambities, bescheiden doelen’ is zijn werkmotto. David van den Berg: “Ik ben blij als een project slaagt en daarmee een rimpel in de vijver veroorzaakt. Als er voldoende rimpels zijn, gaat er op een gegeven moment iets veranderen.”

Foto: Ed van Rijswijk

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).