Sociale uitsluiting verhoogt de kans op psychoses, psycholoog Els van der Ven vermoedt dat dat de reden is waarom psychoses bij nieuwe Nederlanders vaker voorkomen dan bij autochtonen. Voor Turkse Nederlanders geldt dat in minder mate omdat zij een hechte gemeenschap vormen.
Stemmen horen. Soms geven ze zelfs opdrachten. Dingen in de spiegel zien die er in het echt niet zijn. Ervan overtuigd zijn dat je achtervolgd wordt. Nieuwe Nederlanders lopen een hogere kans om een psychotische stoornis te ontwikkelen dan autochtonen. Dit geldt voor de tweede generatie zelfs nog sterker dan voor de eerste generatie. Psycholoog Els van der Ven deed onderzoek naar het risico op psychotische en autismespectrumstoornissen onder eerste- en tweedegeneratie nieuwe Nederlanders en vergeleek dat met autochtonen. Van een psychose is sprake als iemand het contact met de realiteit verliest en daaronder lijdt. Nieuwe Nederlanders blijken twee keer zo vaak risico te lopen op een psychose. Jongens hebben vaker een psychose dan meisjes, en hoewel dat in het algemeen ook zo is bij autochtonen, deed Van der Ven een schrikbarende ontdekking: Marokkaans-Nederlandse jongens hebben zelfs vijf keer zo veel kans op een psychose als meisjes.
Over de vraag hoe dat komt, kan Van der Ven helaas niets met zekerheid zeggen. ’’We hebben daar geen onderzoek naar gedaan’’, zegt zij tegen Zaman Vandaag, ’’maar we hebben wel enkele ideeën daarover geformuleerd’’. ’’Je kunt bijvoorbeeld denken aan de beschermde opvoeding die Marokkaans-Nederlandse meisjes krijgen ten opzichte van hun broers.’’ Als je leven zich grotendeels afspeelt op school en thuis, is het idee, dan word je ook minder blootgesteld aan twee van de algemene risicofactoren voor psychotische stoornissen: trauma’s en drugs. Van der Ven: ’’Ik sprak met zulke jongens die symptomen van een psychose vertonen en bijna allemaal hebben ze met veel narigheid te maken gehad in hun leven. Ze hingen veel op straat en zijn diverse keren in aanraking gekomen met de politie.’’
Van der Ven concludeert dat dat hogere risico op psychoses (ze heeft ook gekeken naar enkele autismespectrumstoornissen, maar daarover zijn de resultaten minder eenduidig) deels te wijten is aan sociale uitsluiting. Vooral Marokkaans-Nederlandse en Surinaams-Nederlandse jongeren lijken daar het slachtoffer van. Huidskleur speelt daarin een belangrijke rol. Volgens Van der Ven hebben nieuwe Nederlanders met een donkere huidskleur vijf maal hogere kans op een psychose dan autochtonen. Het gevoel voortdurend als buitenstaander gezien te worden kan vernietigende gevolgen hebben. Van der Ven wijst er op dat je dit mechanisme niet alleen bij nieuwe Nederlanders ziet maar ook bijvoorbeeld bij slachtoffers van pesten. Kinderen die slachtoffer zijn van pesten hebben een ruim tweemaal hoger risico op het ontwikkelen van psychotische symptomen en dat risico neemt toe naarmate de frequentie, duur en ernst van het gepest toeneemt. ’’Ze vereenzamen en worden steeds achterdochtiger. Je ziet het ook bij dieren: in onderzoeken met ratten zag men een verhoogde afgifte van dopamine bij die exemplaren die stelselmatig uitgesloten werden.’’ Wanneer de dopaminehuishouding in het brein ontregeld raakt, neemt het risico op een psychose toe.
Opvallend genoeg geldt het verhoogde risico in de Nederlandse samenleving niet zo sterk voor Turkse Nederlanders. Hoe is dat te verklaren? Van der Ven: ’’Turkse Nederlanders leven in een sterke en hechte eigen gemeenschap. Hoe sterker je je identificeert met je eigen groep, hoe kleiner de kans op een psychose. Het risico is het grootst bij mensen die zich ontheemd voelen.’’ Groepen die bekend staan om hun sterke familiebanden zijn beter beschermd tegen psychoses. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor Britten van Aziatische afkomst.
Maar volgens psychiater Tekleh Zandi worden veel Marokkaanse Nederlanders ten onrechte gediagnosticeerd met stoornissen als psychose en de ziekte schizofrenie. In een publicatie van het AMC Ziekenhuis in Amsterdam legt Zandi resultaten uit haar promotieonderzoek van twee jaar geleden voor. Marokkaans-Nederlandse patiënten sprak ze in een diagnostisch interview tweemaal: een keer met een standaardvragenlijst en eenmaal met een vragenlijst die rekening hield met de achtergrond. ’’Met die gewone vragenlijst blijft depressie veelal onderbelicht terwijl psychotische stoornissen juist te vaak worden vastgesteld’’, zegt ze in het interview. Zo wordt stemmen horen in het Westen geassocieerd met een psychose maar volgens Zandi kan het ook gewoon wijzen op schuldgevoel, als iemand bijvoorbeeld zegt zijn overleden ouders te horen.
Deze hypothese heeft Van der Ven ook onderzocht en zij kwam tot de conclusie dat de mogelijkheid van een verkeerde diagnose niet voldoende verklaring biedt voor de hoge psychoserisico onder Marokkaanse Nederlanders. Van der Ven: ’’We weten dat bijvoorbeeld de djinn in de Marokkaanse cultuur een geaccepteerd verschijnsel is, dus je ziet dat de etnische achtergrond van een persoon de inhoud van zijn psychotische ervaringen zeker kan kleuren, maar de kernkenmerken van een psychose worden daardoor niet beïnvloed.’’
Kan de sociale uitsluiting die voor een belangrijk deel ten grondslag ligt aan het verhoogde risico op een psychose wellicht ook de aantrekkingskracht van IS verklaren? Van der Ven: ’’Daar heb ik natuurlijk geen onderzoek naar gedaan maar ik kan me goed voorstellen dat als je je zo ontheemd voelt en het gevoel mist ergens bij te horen, IS een goed alternatief lijkt. Zij geven die jongens het idee dat ze er toe doen. Wat dat betreft kunnen we van IS leren: we moeten bedenken hoe we nieuwe Nederlanders het gevoel kunnen geven dat ze er volledig bij horen.’’
Bron: Zaman