Psychisch Gestoord Producties is de naam waaronder Nicky van Dam en Danielle van der Sluis cabareteske voorstellingen maken over psychisch welzijn en de problemen die je daaromheen kunt ervaren. Johan Atsma spreekt hen over de ervaringen die zij verwerken in hun voorstellingen: trauma, depressie, zelfdoding of en de behandelrelatie in de ggz.
Op een of andere manier trok hun website mijn aandacht en nieuwsgierig geworden heb ik een afspraak met ze gemaakt in een ietwat versleten kantoorgebouw ergens in Utrecht.
Hoe het is
“Hoe is het?”... Daarmee open ik ons gesprek. “Dat is een moeilijke vraag, want daar zijn veel verschillende antwoorden op mogelijk”, is dan een logisch antwoord. Doorgaans klinkt het antwoord ‘goed hoor’ maar er zijn natuurlijk veel meer opties. Nicky kiest er na enige reflectie voor om het nu voorrang te geven en dan is het antwoord: “Op dit moment wel lekker, het is een goeie en mooie dag en we zijn bezig met een nieuwe voorstelling. Er is een luxe weekendje weg gepland, dat zal worden gecombineerd met een werkweekend. Dat lijkt een ideale combinatie in het weekend dat samenvalt met Koningsdag, die drukte kunnen we dan ook fijn ontvluchten en lekker aan het werk gaan met de nieuwe voorstelling.”
Eerlijk antwoord
“‘Hoe is het?’ is een moeilijke vraag waar geen eenduidig antwoord op is. Een therapiesessie zal vaak ook zo beginnen, dus vraag ik me af waar jij op doelt, want een therapeut wil dan de diepte in”, reflecteert Nicky. “Wat mij betreft stel ik die vraag altijd omdat het er voor zorgt dat er altijd wel iets tevoorschijn komt.. is daarop mijn antwoord.” Danielle voegt nog toe dat een eerlijk antwoord geven lastig is als je mekaar helemaal nog niet kent. “En ik ben natuurlijk geen therapeut, maar ik ben ook niet helemaal naïef op dat gebied moet ik bekennen.”
Ons gesprek is aldus meteen aan de gang en gericht op de inhoud, dat is misschien ook wel het kenmerk van Nicky en Daniëlle van Psychisch Gestoord Producties. Met een luchtige toon gaat het hele gesprek over de inhoud.
Ervaringsdeskundig
Het valt me op dat ze op hun website redelijk aan de oppervlakte blijven over hun persoonlijke ervaringen in de geestelijke gezondheidzorg. Beiden zijn ervaringsdeskundig en beiden zijn werkzaam in de ggz, zoveel wordt wel duidelijk. Dat maakt mij natuurlijk nieuwsgierig. Danielle werkt als psycholoog in het veld en Nicky is actief als ervaringsdeskundige bij de Herstelacademie. “Het Is niet zo dat we er niet over willen hebben. Maar als je zaken nog niet helemaal een plek hebt kunnen geven, dan denken we er goed over na wat we willen delen en wat niet.” Samen zijn we het er over eens dat het ook makkelijker is zaken te delen in een voorstelling, als je er zelf al enigszins boven staat. En natuurlijk worden beiden in een voorstelling ook wel eens geraakt. Maar huilend een voorstelling doen gaat niet werken natuurlijk.
Adequate zelfonthulling
Voor het maken van voorstellingen in het kader van Psychisch Gestoord Producties - en het werken in de zorg - is het een voorwaarde om boven de problematiek te kunnen staan, maar het is ook mooi dat er herkenning is voor een client. Dat biedt veiligheid en ruimte om ervaringen te delen.
Danielle, opgeleid als psychologe noemt zichzelf geen ervaringsdeskundige. “Dat is een specifieke vaardigheid waar ik niet voor ben opgeleid, dat heb ik niet geleerd”. Maar als psychologe brengt ze haar eigen ervaring als cliënt mee en dat zorgt voor herkenning. “Ik zit in de spreekkamer met mijn hulphond en dat geeft een mooie opening naar een cliënt en zijn kwetsbaarheid. Adequate zelfonthulling wordt dat wel genoemd, en dat kan voor de cliënt heel veel fijn zijn. Het levert een veilig gevoel van herkenning op als de hulpverlener blijkt een soortgelijke ervaring te hebben. Dat kan heel behulpzaam zijn in de relatie van hulpverlener en client. De hulpverlener laat iets van zichtzelf zien, dat geeft vertrouwen.”
Ervaring
We kunnen samen inventariseren wat Nicky en Daniëlle als ervaring meedragen. Het gaat dan om bang zijn als kind, de wereld als onveilig ervaren en niet het gereedschap hebben om daar mee om te gaan. Dat leidde vervolgens tot van alles. Ook gaat het over niet geleerd hebben emoties te reguleren; het is moeilijk om vrij jong al heftige dingen mee te maken en daarin coping proberen te ontwikkelen om te overleven. Dat kan problematisch worden als het ten koste gaat van jezelf met als gevolg meerdere keren een ggz-opname op zowel een open als gesloten afdeling.
Labels
Al pratend over de achtergrond en beider ervaringen in de ggz valt het me plotseling op: “Jullie noemen allebei geen diagnose!” En toch komt er een duidelijk en voor mij goed voorstelbaar beeld naar voren. Dat is wat mij betreft een mooi voorbeeld van denken in termen van neurodiversiteit. Een logisch vervolg in ons gesprek is dan de constatering dat er in de loop der jaren zoveel labels zijn geplakt… elke keer weer een ander label. Beiden hebben daar ervaring mee: er is niet een eenduidig label, blijkt telkens weer. Het gaat erom vast te stellen waar je last van hebt en dan maakt het eigenlijk niet uit welke naam je er aan geeft. Een diagnose kan leiden tot een stigma en dan wordt je al snel daarmee geïdentificeerd. Maar bij een ander kan het juist leiden tot een gevoel van erkenning, ‘ik heb echt een ziekte’ en dat kan geruststellen. Het is kortom ingewikkelde en persoonsgebonden problematiek rondom diagnostiek, zo kunnen we gedrieën vaststellen.
Gluren bij de buren
Hun gezamenlijk verhaal begint op de middelbare school. Beiden zitten op dezelfde school met een jaar verschil, ze kennen elkaar van gezicht. “We wisten wie de ander was…” En vervolgens komen ze elkaar tegen in een ggz-instelling. (“Jij ook hier!”) Dat schept een band. Er volgde meer contact. Aanvankelijk zeiden ze tegen elkaar als grap: als we eens een voorstelling maken over onszelf. Niet onlogisch, met beider creatieve en muzikale achtergrond. En toen kwam het huiskamerfestival Gluren bij de buren als mogelijkheid om de hoek kijken. “Daar hebben we wat gedaan, een verhaal over onszelf. Dat viel op want daarna kwam er al snel een vraag om op te treden op de universiteit en daarna ook op andere plekken. Van een woonkamer naar een zaal…”
Praktijk
De eerste voorstelling, Groeten uit de ggz, ging over de praktijk. Er wordt een beeld geschetst hoe het in de ggz kan zijn, vanaf opname door de behandeling heen, met accent op de behandelingsrelatie. “Op de donkerste plekken hebben we mooie dingen geschreven. Een echt verhaal, niet alleen maar wat je denkt dat het is. Goedlachs als we zijn konden we elkaar vinden, ook op moeilijke momenten, we konden ons er in kwijt. En het was veilig om het zo neer te zetten omdat het niet direct te herleiden is naar wie het betreft. De voorstelling is hoopvol en vol kracht terwijl we er soms allebei niet lekker bij zaten. We geloven echt in wat we verkondigen en dan mag het dat het vandaag echt even niet goed gaat. Je hoeft niet alles te weten als publiek.”
Spanning
Met enige verbazing kan ik vaststellen dat het toch bepaald niet gemiddeld is wat Psychisch gestoord Producties neerzet op het toneel. Dat roept ook de vraag op of je het er soms wel bij kunt hebben, het theater? Optreden levert toch ook spanning op, lijkt me.
Voor Nicky is het juist een drijfveer om dingen te blijven doen, omdat het wat voor een ander betekent. Voor Daniëlle speelt dat ook een belangrijke rol. Het is een zingevende activiteit. “Ik ga de afwas doen op stressvolle momenten, jij gaat een voorstelling maken”, zeg ik schertsend. Daniëlle: “Mijn ervaringen zijn van waarde voor een ander. Soms denk je wel eens: is dit wel goed voor me? Maar je kunt dan ook niet zomaar stoppen. Je moet je eigen grenzen in deze goed bewaken. Je kunt niet zeggen: vanavond even geen voorstelling”
Maar zoals het nu gaat, dat hadden Nicky en Daniëlle nooit bedacht. “In het begin zeg je ‘ja’ tegen alles. Nu gaan we voor twee dagen per week. Het is zoeken waar de grens ligt voor ons. Hoe lang blijft het nog echt wat wij willen uitdragen, dat is belangrijk. En we doen iets samen wat goed voor ons is. Het blijft nog steeds leren voor ons.
Hun tweede voorstelling, Dood(s)bang, ging over depressie, zelfdoding, verlies en (wan)hoop. Hoe is het om zelf met dit soort thema’s te worstelen? En hoe kan het zijn als naaste van iemand die met suïcidale gedachten rondloopt? Inmiddels is een nieuwe voorstelling in de maak.
Doelgroep
Wat is jullie doelgroep, vraag ik Nicky en Daniëlle. “Onze voorstellingen zijn voor iedereen die zelf te maken heeft met ggz of in de omgeving te maken heeft met psychische kwetsbaarheid en dat is eigenlijk... iedereen.”
Gaan jullie op uitnodiging of ergens op agenda gepland? “Dat gebeurt allebei eigenlijk. Voor instellingen, studiedagen, vragen van medewerkers… binnen de ggz ontstaat er al bekendheid. Het heeft sowieso impact wat ons betreft, ook al is er maar één behandelaar die wat menselijker omgaat met zijn cliënten. Het gaat niet om op te treden voor vijftienhonderd man, we staan nog niet in Carré. We willen proberen het verschil te maken, dat vinden we belangrijk. We willen mensen raken en die intimiteit met het publiek bereiken.”
Vorm
“Onze vorm is muzikaal, liedjes in combinatie met sketches. Er komen monologen in voor en we spelen ook rollen. Het gaat ook steeds meer echt vanuit onszelf. Daarin verwerken we humor, we willen het luchtig houden, er moet wel wat gelachen kunnen worden. Af en toe mag het ook wel een beetje schuren. En achteraf gaan we dan in gesprek met het publiek: zijn er vragen, wat roept het bij de mensen op. Soms blijkt het dat mensen dan voor het eerst iets uitspreken in een zaal van honderd mensen. Een keer zei iemand in het publiek: Jullie geven woorden aan wat ikzelf niet kan verwoorden. Dat is bijzonder, dan doe je toch iets goed.”
Waarheid liegen
Hoe hebben jullie ontdekt dat je dit kan? “Allebei zijn we hiervoor al met liedjes bezig geweest en we hebben samen ontdekt dat het ook tof is als manier om met eigen ervaringen om te gaan. Dat hebben we door elkaar te stimuleren versterkt. De rollen die we op toneel spelen, zijn helemaal vanuit onszelf, we hoeven geen actrice te worden. Het gaat erom iets te maken dat echt voor ons belangrijk is. Theater is voor ons een vrije vorm en daar mag je dan mee spelen.” … ‘De waarheid liegen’, zoals schrijver Boris Dittrich het ooit noemde, voeg ik daar aan toe.
Echt
Maar waar haal je de moed vandaan om dit allemaal te doen? “Die moed vinden we bij elkaar. Ik kan het echt niet alleen doen”, zegt Daniëlle. Dat geldt ook voor Nicky: “Drie jaar geleden konden we dit nog niet. We zijn er samen naar toe gegroeid. Het ging van iets leuks maken naar iets bouwen voor anderen. Iedereen in het publiek weet dat het echt is, maar het moet ook echt overkomen. Dat zit ‘m heel erg in de vorm die je er voor kiest. Als je daar dan vanuit het publiek positieve reacties op te horen krijgt is dat heel fijn want je bent natuurlijk kwetsbaar op het toneel.”
Reflectie
De nieuwe voorstelling gaat over trauma. Wat laten gebeurtenissen bij je achter, alle ervaringen die jou mede bepaald hebben, kijken in een breder beeld… alle delen van jezelf die in de loop der jaren ontstaan zijn en die bepalen wie je bent. Net als de ervaringen van anderen die je hebt ontmoet. “De inhoud van de nieuwe voorstelling kun je overal vandaan halen. Het gaat niet alleen over onze eigen ervaring. Wel gebruiken we reflectie wat er tussen ons gebeurt, krijgen we zicht op onze eigen trauma’s die elkaar raken. Dat betekent veel praten om het te kunnen snappen van elkaar, en dat groeit tot iets moois. Dat raakt ons beiden. Alles wat we hebben meegemaakt om onszelf te helpen en daarmee ook anderen zetten we in. Dat is ook spannend: ik weet wel wat ik waard ben maar dat maakt het nog niet minder eng. Het levert wel zingeving op.”
Stigma van kwetsbaarheid
Het verschil willen maken, dat is hier ook de drijfveer. Kwetsbaarheid tonen, een labeltje opgeplakt krijgen en ontdekken dat je desalniettemin gewoon een leven kan leven, redelijk normaal en gemiddeld ook al heb je een kwetsbaarheid. Het stigma van kwetsbaarheid, daar willen Daniëlle en Nicky vanaf. Want de ervaring leert dat eerlijkheid over je eigen kwetsbaarheid zeker bij sommige organisaties van de oude stempel in je nadeel werkt. En dan hangt het ook nog van de psychiater af welke diagnose je krijgt, maar dat blijft natuurlijk sowieso mensenwerk.
“Als de voorstelling daar een steentje in kan bijdragen, dan is dat heel belangrijk.”
Ambities
“De nieuwe voorstelling!”, zeggen de dames tot slot in koor. Ze worden helemaal enthousiast als we het over de toekomst en hun ambities hebben. “… en op een bekend toneel staan ooit. Er is een droom om met een bekend iemand samen iets te maken, zo iemand als Claudia de Breij. Dat zodoende meer mensen er van kunnen profiteren. Meer mensen raken, iets voor anderen kunnen betekenen, dat is de ambitie!”
Kortom: Nicky en Daniëlle willen voortgaan op het ingeslagen pad. Niet direct groter maar in ieder geval wel verder.
-
Kijk voor meer informatie op Psychisch Gestoord Producties.
-
Lees ook andere interviews van Johan Atsma
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
