Het jaaroverzicht: de ggz in 2020
De geestelijke gezondheidszorg, of misschien moeten we in dit verband zeggen, de psychiatrie, is een wetenschap in ontwikkeling. Of dat méér of minder is dan in andere medische wetenschappen laten we hier in het midden, evenals de vraag of psychiatrie überhaupt een medische wetenschap is of de vraag waar de geneeskunde ophoudt en het sociale domein begint. Of andersom. En dan hebben we het nog niet eens over het nurture-nature-debat. Er zijn, kortom, genoeg onderwerpen om te onderzoeken en te ontwikkelen. En dat gebeurt.
Stress, depressie en angst
De meest voorkomende aandoeningen krijgen in onderzoeken en andere projecten het meeste aandacht. Vooral op genezing van depressie bijten onderzoekers zich de tanden stuk. Daarbij zou het zomaar eens kunnen dat ECT, dat zich de laatste decennia heeft ontwikkeld tot een serieuze behandelvorm (al blijven de associaties met Jack Nicholson bij velen hangen), binnenkort wordt vervangen door een nóg humaner alternatief. De komende jaren wordt onderzocht het narcosemiddel esketamine even effectief of zelfs effectiever is.
En zo zijn er nog veel meer (promotie-)onderzoeksresultaten: door goed naar de lichamelijke klachten te kijken, kan de behandeling van depressie beter verlopen; er wordt landelijk onderzocht hoe antidepressiva het best kunnen worden afgebouwd (de vergoeding van de taperingsstrips is nog steeds niet opgelost); yoga helpt bij angststoornissen en veel andere psychische problemen, en niet zo heel lang geleden is ook uitgezocht hoe dat komt. Het is een rij met resultaten die hoopvol doet stemmen. Al is de wereld er nog lang niet.
Over paarden en honden
Ook therapie met behulp van dieren staat meer en meer in de belangstelling. We scoorden dit jaar een aantal voorbeelden. Dierondersteunde therapieën kunnen een duurzaam effect hebben op de sociale, emotionele, cognitieve, fysieke en psychologische ontwikkeling, blijkt uit onderzoek bij kinderen met Down en autisme. Veteranen kunnen gebaat zijn bij therapie met paarden, bij de behandeling van PTSS.
Kinderen met autisme zouden gebaat kunnen zijn bij een hulphond, maar daar is nog meer onderzoek nodig, stellen de onderzoekers zelf.
De genezing van Alzheimer (en andere vormen van dementie)
De zorgen over de toename van Alzheimer (we worden steeds ouder) maakt dat er meer ingezet wordt op onderzoek om de ziekte te voorkomen, of in ieder geval de schade zoveel als mogelijk te beperken. Gelukkig neemt de kans om dementie te krijgen, al is nog niet precies bekend waarom dat zo is.
Hoopvolle ontwikkelingen zijn er wel. Eiwitklontering, een belangrijk fenomeen bij de ziekte van Alzheimer, kan nog niet worden voorkomen, maar onderzoekers achterhaalden wel de achterliggende processen. En dat is een stap in de goede richting.
Voor vroege diagnostiek, ook van wezenlijk belang, werd op de VU in Amsterdam een bloedtest ontwikkeld. Met enige miscommunicatie naar voren geschoven, vooralsnog ook niet beschikbaar, maar ook hier: er is progressie.
Ook voor vroege diagnostiek is de app die in Gent werd ontwikkeld. De app heet ’mobile DNA’ en registreert gedurende 6 maanden of langer hoe iemand zijn of haar smartphone gebruikt. Als de gebruiker bijvoorbeeld plots moeite heeft om te navigeren, kan dat een aanwijzing voor cognitieve achteruitgang zijn.
Zelfs uit het minder reguliere circuit komen resultaten: dat stoffen uit de narcisbol, of onderzoeken naar de darmflora, hulpmiddelen kunnen zijn om dementie te bestrijden, was enkele jaren geleden onbespreekbaar.
Andere onderzoeken en projecten
We kunnen onmogelijk een uitputtend overzicht geven van de nieuwe projecten en onderzoeksresultaten binnen de ggz / psychiatrie in 2020. Een beetje willekeurig kozen we er, naast de bovenstaande, nog vijf uit.
Werken met een arbeidsbeperking
Als iemand met een arbeidsbeperking een baan krijgt, heeft dat niet alleen voordelen voor de persoon zelf maar ook voor de samenleving, concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in maart. Ze doen minder vaak een beroep op geestelijke gezondheidszorg en Wmo-ondersteuning als ze werk hebben. Ook daalt het risico op crimineel gedrag, dat zo’n 5 procent bedraagt in deze groep. Deze voordelen komen bovenop de maatschappelijke besparingen op uitkeringen en de immateriële voordelen van werk voor mensen zelf, zoals zelfrespect en algeheel welbevinden.
Vriendschap als medicijn
Een betrekkelijk eenvoudig medicijn tegen de gevolgen van traumatische jeugdervaringen: vriendschap. Kinderen met nare jeugdervaringen krijgen op latere leeftijd relatief vaak mentale problemen. Als zij een toename in vriendschappen ervaren, stijgt ook hun mentale weerbaarheid, concludeert Anne-Laura van Harmelen, hoogleraar Brein, veiligheid en veerkracht aan de Universiteit Leiden.
Omgevingsfactoren versus genetische aanleg
Een volgende stap in het nature-nurture debat rond psychische problematiek. Onderzoek in het UMC Utrecht zwengelt de discussie weer aan. In een in het Schizophrenia Bulletin gepubliceerd artikel maken de onderzoekers (zie onderaan) duidelijk dat omgevingsfactoren een veel grotere rol spelen dan de genetische aanleg. Vooral jeugdtrauma’s en sociale frustratie vergroten de kans op ernstig psychische problemen.
Nieuwe mogelijkheden rond ADHD en autisme
Progressie ook in de begeleiding van ontwikkelingsstoornissen. Effectievere psychosociale behandelingen voor kinderen met ADHD of druk gedrag, hun ouders en hun leerkrachten. De gevonden resultaten bieden veel mogelijkheden tot verbetering van de bestaande zorg.
Voor kinderen met autisme blijkt Pivotal Response Treatment (PRT) een veelbelovende behandeling. Het is gericht op het stimuleren van sociaal-communicatieve vaardigheden, zoals vragen leren stellen, opmerkingen maken en leren hoe je het gesprek met anderen kan aangaan.
De behandeling van PTSS
Er komen regelmatig onderzoeksresultaten voor nieuwe behandelingsmogelijkheden voor PTSS. Een voorbeeld: de stof anandamide – vaak aangeduid als ‘lichaamseigen marihuana’ – blijkt een rol te spelen bij het laten vervagen van herinneringen aan een angstige gebeurtenis. Dat ontdekte een internationaal team onder leiding van scheikundige Mario van der Stelt van de Universiteit Leiden. De resultaten bieden aanknopingspunten voor de behandeling van angststoornissen als PTSS.
Meer…
Movisie-onderzoekers onderzochten hoe psychisch kwetsbare en dakloze mensen ondersteund kunnen worden bij het vinden van een betere plek in de samenleving. ’De Drempel over’ bevat beschrijvingen van veertien succesvolle initiatieven die het net anders aanpakken.
Voor wie niet genoeg heeft aan bovenstaande voorbeelden.
Ons hele jaaroverzicht:
=> Niet bij corona alleen: de ggz in 2020
=> Eindelijk in werking: de Wet verplichte ggz
=> De oneindige mogelijkheden van het internet
=> De jeugdzorg als zorgenkind
=> Onze mentale weerstand tijdens de corona-pandemie
------------------------------------------------------------------------------
