Over de begroting, fraude en armoede
De Nederlandse uitgaven voor zorg en welzijn stegen volgens het CBS in 2020 naar een totaalbedrag van 116 miljard euro, 9 miljard méér dan het jaar daarvoor. Slechts een klein deel daarvan gaat op aan de ggz: in de rijksbegroting die het kabinet op Prinsjesdag presenteerde werd alleen al voor de curatieve ggz 4,9 miljard euro uitgetrokken. Daar bovenop komt het geld dat de gemeenten betalen voor voorzieningen waar zij verantwoordelijk voor zijn (zoals de jeugdzorg, beschermd wonen, de WMO) en de WLZ. In totaal gaat dat om nog eens ruim een miljard euro, wat het totaal boven de zes miljard brengt.
Er is het nodige te doen over dat geld. Er wordt veel gesproken over tekorten, er worden rechtszaken gevoerd over te lage tarieven, er lekt geld weg door bureaucratie, fraude en overbodige posten.
De WLZ
Het begon al in maart. Vanaf 1 januari 2021 konden mensen met een psychische stoornis die blijvend zorg nodig hebben directe toegang krijgen tot de langdurige zorg. De instroom van mensen uit de ggz in de langdurige zorg was echter veel groter dan van tevoren verwacht. Het Ministerie van VWS had rekening gehouden met een toename van ruim 9.000 patiënten. Maar tot 1 februari had het CIZ al meer dan 12.000 indicaties afgegeven. Daarmee was het einde nog niet in zicht en dat was voor de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) reden om VWS te adviseren de 100 miljoen aan reserve nu al in te zetten.
De tarieven die voor de langdurige zorg werden vastgesteld, waren onderwerp van hevige meningsverschillen, die tot in de rechtszaal werden uitgevochten. Die staan in artikel over de rechtszaken in 2021.
Weglekkend geld: van fraude tot foutieve declaraties
Veel klachten over de zorgverzekeraars en ‘het niet vertrouwen van professionals’. Als gevolg daarvan ontstaat een overmatige hoeveelheid administratie teneinde te kunnen controleren of het geld rechtmatig wordt uitgegeven. Van een bevlogen professional met de beste bedoelingen is de irritatie over al dat onnodige schrijfwerk goed te begrijpen. Toch moeten we niet naïef zijn: er wordt, helaas, veel misbruik gemaakt van een tekortschietende controle in de zorg, óók in de ggz.
Eerst het goede nieuws: bij het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) kwamen in 2020 489 signalen over zorgfraude binnen, een daling van twintig procent ten opzichte van 2019. Teleurstellend: één van de oorzaken van de daling is dat in de eerste maanden van 2020 minder fysieke controlebezoeken bij zorgaanbieders werden afgelegd vanwege de coronamaatrgelen. Ook voor de (geneeskundige) ggz daalde het aantal meldingen, van 64 naar 51. Daarmee staat de sector op de vierde plaats, waar dat in 2019 nog de derde plaats was. Vermoedelijk speelt ggz-problematiek ook in andere zorgonderdelen mee: voor het zorgonderdeel ’Begeleiding individueel’ kwamen 92 meldingen binnen, tegen 84 in 2019.
Een bericht van de NZa was iets preciezer over de bedragen: In 2020 werd ruim 7 miljoen aan frauduleuze declaraties binnen de ggz vastgesteld, van de in totaal ongeveer 34 miljoen euro aan fraude in de zorg, voornamelijk in de sectoren wijkverpleging en de ggz.
Onderzoek van (onder andere) het IKZ in Twente laat zien dat het niet alleen over geld gaat. Bij 22 zorgorganisaties werden feiten van ondermijnende criminaliteit geconstateerd, zoals hennepteelt, witwassen, mensensmokkel, belastingfraude, uitkeringsfraude, illegaal gokken, bezit en verkoop van illegale wapens, het faciliteren van criminele activiteiten en seksuele uitbuiting van cliënten. Of de uitkomsten van dit onderzoek zijn door te trekken zijn naar een landelijk niveau kon het IKZ (nog) niet zeggen.
Het IKZ en de NZa waren niet de enige die fraude op het spoor kwamen. Eind oktober kwam RTL met de resultaten van eigen onderzoek: RTL vond 567 dubieuze zorgaanbieders waar een groot risico is op witwassen, fraude en andere vormen van criminaliteit. Van de 567 zorgbedrijven die RTL als dubieus aanmerkte, waren er minstens 93 ggz-aanbieder.
En het kan altijd erger: ook Pointer, Follow The Money, Trouw, Investigo en Zembla kwamen dubieuze ggz-aanbieders op het spoor. Leendert Douma deed een rondje langs de Nederlandse pers en zag dat organisaties als Dokter Bosman, ADHD-Centraal, Stepwork en Mentaal Beter meer aandacht leken te hebben voor de omzet dan voor de kwaliteit van de hulpverlening.
Een vorm van ‘legale fraude’, zal hopelijk binnenkort verleden tijd zijn, of in ieder geval geminimaliseerd: doordat behandelingen worden gedeclareerd per tijdsblok is de verleiding groot iets meer tijd te declareren dan de behandeling geduurd heeft, om zo in een ‘duurder’ tijdsblok uit te komen. Tien minuten méér declareren, kan honderden tot duizenden euro’s schelen. Het zorgprestatiemodel, dat per 1 januari in werking treedt, moet deze perverse prikkel zo veel mogelijk beperken.
Niet elke onrechtmatige winst is overigens fraude: De gemeente Breda vorderde in juli 2,5 miljoen euro aan foute declaraties in de jeugdzorg terug. Het bleek geen kwade opzet van de aanbieders: het ingewikkelde stelsel was een belangrijke oorzaak van het teveel aan declaraties.
De ingewikkelde relatie tussen geld, armoede en mentale problemen
Van macro- naar mesoniveua: al na vier maanden zijn gezondheidsverschillen te zien tussen baby’s uit arme gezinnen en baby’s uit rijke gezinnen. Vanaf een leeftijd van ongeveer twee jaar wordt de kloof nog groter. Dat concludeerden onderzoekers van de Erasmus School of Economics in juli: ”Kinderen van de rijkste ouders scoren op alle fronten beter dan kinderen van ouders met de laagste inkomens”. Onder meer leerproblemen en overgewicht zijn volgens de onderzoekers kenmerken van kinderen die in een kansarm milieu opgroeien.
Joanne van Rossum schreef in dezelfde maand een uitgebreid artikel over de relatie tussen mentale problemen en geld, en ook het artikel ‘Wie komt er eerder, de deurwaarder of de psychiater?’ beschreef dat armoede en psychiatrie elkaar versterkende fenomenen zijn.
In augustus werd dat nog eens bevestigd door het Trimbos-instituut: ”Moeilijk aflosbare schulden kunnen leiden tot depressie, angsten, alcoholproblemen en andere psychische aandoeningen. Dat is iets om op te letten nu veel coronasteun afloopt”. De Universiteit van Amsterdam liet in oktober zien dat het nóg ingewikkelder zit en legt de relatie tussen psychische problemen, dakloosheid, financiële problemen, stigma en participatie. Een lastig te doorbreken vicieuze cirkel.
Rond het thema organiseerde Movisie in oktober de Challenge Armoede. De challenge geeft dit jaar deelnemers extra informatie over de relatie tussen armoede, schulden en psychische problematiek.
Gedwongen opgenomen? Uitkering kwijt!
In het licht van deze samenhang is een bizar constatering dat mensen die gedwongen worden opgenomen, kans lopen dat hun uitkering stopt, met schulden als gevolg als de opname eindigt. Sommige gemeenten bleken ervoor te kiezen om gebruik te maken van deze mogelijkheid in de wet, die eigenlijk bedoeld was voor gedetineerden. Een waarschuwing van De Nederlandse GGZ en de NVvP wierp vruchten af: in juni nam de Tweede kamer een amendement aan waarmee de regeling ongedaan werd gemaakt.
Maatschappelijke kosten
Een heel andere invalshoek voor de relatie tussen geld en mentale problemen: minder mentale problemen betekent ook minder kosten voor de maatschappij, in feite een economisch pleidooi voor méér preventie.
In februari pleitten Maastrichtse onderzoekers voor een urgente aanpak van eenzaamheid in de samenleving. Los van de geestelijke nood, maken mensen die lijden aan ernstige of zeer ernstige eenzaamheid tot een jaar later nog 40 tot 50 procent hogere zorgkosten dan mensen die zich niet eenzaam voelen.
In maart berekende Ecorys in opdracht van MantelzorgNL wat de waarde (of de kosten) van mantelzorg is voor de maatschappij: 22 miljard per jaar. Mantelzorgers goed ondersteunen loont dus, concludeert MantelzorgNL op grond van het onderzoek.
Aan het einde van het jaar berekent Deloitte in opdracht van Stichting 113 de maatschappelijke kosten van suïcides: in totaal 5 miljard euro per jaar. Het lijkt een kille berekening, zegt 113 ook zelf, maar de stichting hoopt een extra argument te geven om aan preventie te werken. ”Een suïcide heeft afschuwelijk veel impact op de familie, vrienden en collega’s van het slachtoffer en op de professioneel betrokkenen. Er is pijn, verdriet, verlies aan kwaliteit van leven en levensvreugde”. Door zelfmoordpreventie en vroegdetectie wordt veel persoonlijk leed voorkomen.”
In de laatste afsluitende editie van de Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ concludeerde het Trimbos dat de afbouw van bedden in de ggz weliswaar gelukt is, maar dat de ambulantisering ver achter blijft. Het aantal bedden in psychiatrische ziekenhuizen nam tussen 2008 en 2019 volgens plan met ruim 30% af, maar in dezelfde periode steeg het beschermd wonen. Het totaal aantal psychiatrische opnamen daalde weliswaar, maar het aantal onvrijwillige psychiatrische opnamen steeg. Per saldo is het totale aantal verblijfsmogelijkheden niet zozeer gedaald, maar is er veel veranderd in het soort verblijf.
Het is ook financieel slecht nieuws, want in dezelfde week berekende Vektis dat opname van patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen ruim zes keer zo duur is als ambulante begeleiding.
En verder:
* In februari maakte het kabinet bekend dat het 200 miljoen euro extra beschikbaar stelt voor een maatschappelijk steunpakket om sociaal en mentaal welzijn en leefstijl in coronatijd te bevorderen.
* In juni werd er achttien miljoen extra uitgetrokken om mensen met psychische aandoeningen via re-integratiemethode Individuele Plaatsing en Steun (IPS) aan werk te helpen. Het kabinet denkt dat, door de ggz-behandeling en begeleiding naar werk te combineren, mensen met psychische aandoeningen vanuit een vertrouwde setting de eerste stappen voorwaarts kunnen maken.
* In juli maakte het Kabinet bekend dat er in de komende periode 50 miljoen wordt uitgetrokken voor een vervolg op het actieprogramma ‘Mensen met verward gedrag’.
* De bonden maakten zich klaar voor de onderhandelingen over de cao-ggz. In juli meldde de FNV dat ze de voorstellen rond hebben, in november startten de eerste onderhandelingen. Deze week werd bekend dat er een onderhandelaarsakkoordis.
* Voor de onze lezers met financiële kennis drie koppen:
Januari: Ggz heeft laagste financiële buffer, maar nog ruim boven de norm
Oktober: Benchmark ggz: tien grootste organisaties groeiden in 2020 aanmerkelijk
November: Financiele resultaat ggz-sector neemt af door duurdere zorg en krappe arbeidsmarkt
* Zonde van het geld: de zorg betaalt gemiddeld per duizend euro € 1,52 aan accountancy. Net als voorgaande jaren betaalt de GGZ nog steeds het meest met € 2,64 per duizend euro, in totaal is dat een kostenpost van 112,4 miljoen euro voor de hele zorg, de ggz was er een slordige 13 miljoen euro aan kwijt. De uitgaven in de GGZ blijven hoog, vanwege de ingewikkelde financieringsstromen en daardoor dito controlewerkzaamheden.
* Veel inspanningen afgelopen jaren om het Zorgprestatiemodel dat per 1 januari aanstaande zijn intrede doet. Het Zorgprestatiemodel betekent een nieuwe manier van vergoeden en declareren. Naast lof is er kritiek. We schreven er een uitgebreid artikel over: ‘Een oplossing van problemen of een bedreiging voor zelfstandigen?’
Andere artikelen in dit jaaroverzicht:
Never a dull moment...
De ggz in 2021
Zwarte toga’s beslissen over de witte jassen
De ggz in de rechtszaal
Waarom de minister geen standbeeld krijgt
Corona: laveren tussen onbekende klippen
De kunst er vroeg bij te zijn
Over vroegsignalering en een gezonde omgeving
De kwetsbaarheid laten zien
Theater en documentaires in de strijd tegen stigma
Een onzekere toekomst
Lichtpuntjes in de jeugdzorg
Een aangekondigde catastrofe
In 2050 lijden wereldwijd 139 miljoen mensen aan dementie
En verder...
Een jaaroverzicht van de ggz is nooit compleet
