‘Onze kennis over de ziekte van alzheimer neemt exponentieel toe. In de loop der jaren zijn we een stuk verder gekomen.’ Dat zegt neuroloog Niels Prins in het FD. Hij heeft zijn optimisme behouden, ook nu het Amerikaanse farmaconcern Eli Lilly vorige week bekendmaakte dat zijn grootschalige onderzoek naar een medicijn tegen alzheimer teleurstellend is verlopen. Het was de zoveelste keer dat een poging om een geneesmiddel te ontwikkelen op niets uitliep.
Maar Prins wanhoopt niet. ‘Ook als een experimenteel medicijn mislukt, leren we altijd weer iets bij’, zegt de neuroloog van het VUmc Alzheimercentrum, tevens directeur van het Alzheimer Research Centrum. Alzheimer is een gevreesde ziekte waarbij de hersenen aftakelen. In eerste instantie treedt geheugenverlies op. In een latere fase zijn patiënten vaak niet meer in staat tot het verrichten van simpele handelingen.In Nederland lijden rond 140.000 mensen aan de ziekte.
Niet alle onderzoek is gedoemd te mislukken
Nu de eerste schrik voorbij is, zijn er meer wetenschappers volgens wie de mislukking van het Eli Lilly-medicijn niet betekent dat alle alzheimer-onderzoek tot mislukken is gedoemd. Ook andere farmabedrijven investeren honderden miljoenen in de ontwikkeling van een alzheimer-medicijn, maar zij volgen net een andere aanpak.
De mislukking van het medicijn solanezumab komt ook niet helemaal als een verrassing. Eerder onderzoek verliepen al teleurstellend. Eli Lilly zette in 2013 toch door omdat het middel wel enig effect leek te hebben bij patiënten die alleen te maken hebben met milde ziekteverschijnselen.
Enorme behoefte aan medicijn
Achteraf is het een beslissing tegen beter weten in gebleken, ingegeven door de enorme behoefte aan een geneesmiddel. Het farmabedrijf dat als eerste een effectief medicijn introduceert is verzekerd van een miljardenomzet. Tot nu toe zijn alleen enkele middelen beschikbaar die de symptomen van alzheimer bestrijden.
De meeste farmaceutische bedrijven werken aan middelen die het eiwit amyloid-beta bestrijden. Veel onderzoekers gaan ervan uit dat het samenklonteren van dit eiwit in de hersenen een belangrijke oorzaak is van alzheimer. Maar solanezumab ruimde volgens Prins juist een niet-giftige soort amyloid-beta op.
Richtingenstrijd onder onderzoekers
Andere farmaceutische bedrijven ontwikkelen medicijnen die giftige subtypes van amyloid-beta bestrijden. Meestal gaat het om antilichamen, waarvan de namen eindigen op het achtervoegsel –mab. Biogen publiceerde in september nog positieve tussentijdse resultaten voor zijn middel adacunamab. Roche werkt aan een middel dat ganterumab heet.
Patiënten of hun naasten volgen de onderzoeken vaak op de voet, zo vertelt Dinant Bekkenkamp van Alzheimer Nederland. De patiëntenvereniging houdt de vorderingen van diverse onderzoeken op zijn website bij. Bekkenkamp spreekt ook van een ‘richtingenstrijd’ in het alzheimer-onderzoek. Sommige wetenschappers betwijfelen of het aanpakken van amyloid-beta wel de juiste weg is.
Probiodrug komt in voorjaar met resultaten
Desondanks hebben veel farmabedrijven hoge verwachtingen van een nieuwe klasse geneesmiddelen, de zogenoemde bace-remmers. Die moeten voorkomen dat amyloid-beta zich ophoopt in plakken. Onder meer Merck, Biogen en Novartis zetten hierop in en ook Eli Lilly werkt aan een eigen bace-remmer.
Het Duitse biotechbedrijf Probiodrug dat een beursnotering in Amsterdam heeft, ontwikkelt een medicijn dat de opbouw van een specifieke soort amyloid-beta moet afremmen. Volgens ceo Konrad Glund raakt de mislukking van solanezumab het onderzoek van Probiodrug dan ook absoluut niet.
Probiodrug komt in april of mei met de resultaten van een onderzoek onder ruim 100 patiënten. Dat is een half jaar later dan oorspronkelijk gehoopt. De vertraging wordt juist veroorzaakt door het grote aantal testen met experimentele medicijnen. Bedrijven als Probiodrug hebben soms moeite om alzheimer-patiënten te vinden die nog aan geen enkel onderzoek meedoen.
