Begin 2022 sloten kort na elkaar enkele specialistische psychiatrische klinieken hun deuren. Essentiële zorg die niet zomaar vervangbaar was viel plotseling weg. De onrust bij cliënten en behandelaren was groot en die onrust bereikte ook de politiek. In het Integraal Zorgakkoord (IZA) werden later in 2022 afspraken gemaakt om wat ‘cruciale ggz’ ging heten te beschermen. Het plan was kort gezegd om vraag en aanbod van cruciale ggz in kaart te brengen, beter op elkaar af te stemmen en er in ieder geval voor te zorgen dat het bestaande aanbod toegankelijk blijft. De Nederlandse ggz licht toe waar we nu staan.
Marloes van Es is strategisch beleidsadviseur van de Nederlandse ggz. Zij vertegenwoordigt de brancheorganisatie in de IZA-werkgroep cruciale ggz en zit dus dicht bij het vuur. In vogelvlucht schetst zij de stappen die tot nu toe zijn gezet. De eerste mijlpaal was een handreiking cruciale ggz in januari 2023. Die handreiking bevat een werkdefinitie cruciale ggz en een model om cruciale ggz regionaal en landelijk in kaart te brengen. In 2023 volgden verder twee aparte onderzoeken naar de zorgvraag en het zorgaanbod van cruciale ggz. Daarnaast heeft de Nederlandse ggz in mei 2023 en begin dit jaar onder eigen leden gepeild of er cruciale ggz was die acuut met sluiting bedreigd werd. Dit bleek beide keren niet het geval te zijn. De ggz-aanbieders noemden wel tal van risico’s voor de toekomst van cruciale ggz: toename van de zorgvraag; personeelstekorten, hoog ziekteverzuim, onvoldoende uitstroommogelijkheden en budgettaire kaders/omzetplafonds.
(In januari 2024 is wel een afdeling neuropsychiatrie van Altrecht gesloten die door sommigen als cruciaal werd beschouwd; zie deel 1 in deze serie over cruciale ggz.)
Weten we nu wat cruciale ggz is?
“We hebben vastgesteld dat er vijf soorten cruciale ggz zijn: acute zorg, beveiligde zorg, klinische zorg, outreachende zorg en hoogspecialistische zorg vanuit ggz of ziekenhuizen. Het onderzoek naar de aanbodzijde heeft een eerste beeld opgeleverd waar die zorg geleverd wordt, per regio en per zorgsoort.” (Zie deze overzichtskaart.)
Sommige kleine aanbieders met een specialistisch aanbod zien zichzelf niet terug in de lijst.
“Je krijgt nooit een geheel sluitend overzicht, dat streven hebben we ook losgelaten. Kleine aanbieders die niet in het overzicht staan kunnen zelf hun vinger opsteken. Ga naar de kerninstelling in je regio en meld je aan. Als je er niet uitkomt, kun je met mij contact opnemen. Sommige kleine aanbieders hebben dat inderdaad gedaan. Een voorbeeld is Heelzorg in Zwolle waar veel cliënten met complex trauma en dissociatieve stoornis in behandeling zijn. Zij waren niet in beeld en zijn nu op de lijst gekomen.” (Heelzorg is in het gesprek met Caleidoscoop – zie deel 2 in deze serie over cruciale zorg – inderdaad genoemd als een belangrijke instelling die gespecialiseerd is in dissociatieve stoornissen.)
Leemtes en schaarste
Wat is de volgende stap?
“Het aanbod cruciale ggz is wel geïnventariseerd, maar nog niet geduid. Nu moeten partijen met elkaar in gesprek over hoe dat zorglandschap eruitziet. Welk aanbod is er, welk aanbod mist er, hoe kan dat worden aangevuld? De regio is in deze aanpak leidend. Sommig aanbod, zoals acute of outreachende zorg, moet in elke regio beschikbaar zijn; maar dat geldt bijvoorbeeld niet voor alle klinische of beveiligde zorg. Als blijkt dat er leemtes in het aanbod zijn, is de volgende stap om te kijken of er in aanpalende regio’s wel aanbod is. We hebben nu veertig regio’s voor cruciale ggz; sommige regio’s die bij elkaar in de buurt liggen werken al heel goed samen, bijvoorbeeld in Noord-Holland. Als ook na overleg met buurregio’s blijkt dat bepaalde cruciale ggz ontbreekt, kan de regio het probleem voorleggen aan een landelijke tafel. Vanuit het totaaloverzicht dat de landelijke tafel heeft kan dan een oplossing gezocht worden. Voor dit alles moet nog een regionale en landelijke projectstructuur worden opgetuigd; die zal voor het eind van het jaar gereed zijn.”
Dat klinkt nog als een heel complexe operatie.
“Het is complex; en het is ook nieuw. We hebben dit nooit eerder gedaan. De afgelopen tien jaar is natuurlijk alle samenwerking uit de ggz gesloopt, omdat instellingen met elkaar moesten concurreren. Nu zeggen we: zoek elkaar op. Het gaat om de samenhang in het totale aanbod. Je hebt niets aan een specialistische kliniek als er geen goede ambulante vervolgzorg is. Een crisisopvang is niet genoeg, als je niet ook intensive home treatment kunt leveren. Hoe het landelijke ggz-landschap er uiteindelijk uit zal zien is nog onduidelijk. We hebben in ieder geval te maken met schaarste. Het Zorginstituut komt nog met een visie over de gewenste spreiding en concentratie van specialistische zorg. Een deel van de oplossing zal in ieder geval zijn om beschikbare specialistische kennis beter te delen en te verspreiden over zorgaanbieders. Dan hoeft de cliënt niet meer naar een hoogspecialistische instelling, maar komt de specialistische kennis naar zijn behandelaar toe.”
Early warning
In het verleden zijn wel eens klinieken gesloten waarbij niet helemaal duidelijk was of inhoudelijke of financiële redenen de doorslag gaven. Is dat nu verleden tijd?
“De kwaliteitsstandaarden zijn het vertrekpunt, die bepalen welke zorg nodig is. In het laatste bestuurlijke overleg is afgesproken dat zorgverzekeraars die zorg ook inkopen. Financiële redenen mogen niet meer doorslaggevend zijn om een afdeling met cruciale zorg te sluiten. Niet rendabel, kan geen argument meer zijn. Gebrek aan personeel waardoor je de kwaliteit van zorg niet meer kunt garanderen, kan nog wel een reden zijn om te stoppen met bepaald aanbod. Hiervoor geldt het early warning systeem van de NZa. Als je een dreigende sluiting tijdig aankondigt ga je samen kijken of dat nog te voorkomen is of hoe je de gevolgen voor patiënten zo goed mogelijk kunt opvangen.”
Zorgplicht verzekeraars
De NZa heeft aangekondigd strenger te gaan toezien op de zorgplicht van zorgverzekeraars. Twee zorgverzekeraars hebben zelfs een formele waarschuwing gekregen. Hen hangt eventueel een sanctie boven het hoofd. Gaat dat helpen?
“Als de Nederlandse ggz zien we dat als een goede eerste stap. We moeten afwachten wat het gaat opleveren. Verzekeraars krijgen nu eerst een half jaar om een verbeterplan te maken. Het sluit in ieder geval aan op het gezamenlijk actieplan ‘Laat de ggz niet door de bodem zakken’, dat we met NVvP, NIP en MIND hebben opgesteld voor de kabinetsformatie. De rol en het instrumentarium van de NZa moeten versterkt worden. Die gezamenlijk boodschap hebben we recent herhaald in een persbericht.”
In datzelfde persbericht staat een pleidooi voor structurele bekostiging van cruciale ggz, bijvoorbeeld op basis van beschikbaarheid. Tegelijk is de conclusie: je kunt cruciale ggz nooit helemaal afbakenen van de rest van de ggz. Is een aparte bekostiging dan wel haalbaar?
“We vragen nu aan alle regio’s om met elkaar het regionale zorgnetwerk in kaart te brengen. Daar kunnen witte vlekken zijn, bijvoorbeeld omdat bepaald zorgaanbod ontbreekt en ook in de naastliggende regio niet beschikbaar is. Aan de vraag van de cliënt kan dan niet worden voldaan. De reden kan liggen in de historische context, of te maken hebben met personeelskrapte, of het feit dat bepaalde zorg niet gecontracteerd is. Afhankelijk van wat de reden is, kan een beschikbaarheidsvergoeding helpen om bepaald aanbod toch in de lucht te brengen of te houden. Uit de praktijk van de inventarisatie, de puzzels die de regio’s leggen, moet blijken of dit aan de orde is.”
Zorgvraag centraal
Een recente kamerbrief van minister Helder bevestigt de koers die nu gevaren wordt. Een afgebakende lijst van aanbod cruciale ggz is niet het doel meer. Het gaat nu om het creëren van ‘cruciale zorgnetwerken’ die gezamenlijk een integraal aanbod moeten leveren. De zorgvraag staat centraal en die is bij complexe zorg meestal niet te vangen in één diagnose of één type (hoog)specialistisch aanbod. En regio’s moeten de basis vormen voor het netwerk van cruciale ggz.
Pessimisten zullen zeggen dat deze koers weinig zekerheid biedt. Zolang niet duidelijk is wat cruciaal is, wie geeft dan de garantie dat er niet meer uniek en kostbaar zorgaanbod verdwijnt?
Optimisten kunnen hun hoop vestigen op de belofte dat de zorgvraag leidend wordt. Dat biedt kansen om niet alleen (hoog)specialistische zorg te beschermen, maar ook te werken aan een gevarieerder aanbod, keuzevrijheid voor de cliënt en überhaupt betere toegang tot behandeling.
-
Lees ook de andere delen in deze serie over cruciale ggz
Deel 1: Onduidelijkheid over cruciale ggz en sluiting specialistische NAH-afdeling
Deel 2: Cruciale ggz: cliënten willen vooral gevarieerder aanbod
-
Lees ook andere artikelen over cruciale ggz
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
