‘Leen me je ogen’, zegt onderzoeker en psychiater Bart. Samen met acteur Ed maakt hij suïcide invoelbaar voor ggz-medewerkers. Nu eens niet via droge artikelen of PowerPointpresentaties, maar door middel van een indrukwekkend theaterstuk. Niet via het hoofd maar via het hart.
Acteur Ed Nouwen en psychiater Bart van den Brink ontwikkelden samen Licht in het duister. In monologen worden de levensverhalen verteld van cliënt Michael, die worstelt met trauma’s, en psychiater Bart. Uiteindelijk komen de verhalen bij elkaar. Michael is veel meer dan een ‘casus’ en Bart is veel meer dat het ‘instituut’ psychiater. Het zijn twee mensen die met elkaar in gesprek gaan. De zaal kijkt ademloos toe.
Indringend
Ed Nouwens en Bart van de Brink treden op met muzikanten Ralf Gutowski en Joep ter Horst. Gutowski is ervaringsdeskundige FACT Zuid bij GGz Centraal en Ter Horst werkt als teamleider high intensive care (HIC) bij GGZ Centraal. Met zijn vieren maken ze suïcide invoelbaar voor collega’s binnen de ggz. Zo stonden ze op 13 februari op de derde Ambulante Middag van Parnassia in Bakkum. Hun optreden slaat in als een bom. Het stuk is indringend, niet in de minste plaats door het gebruik van muziek. Het stuk eindigt met een opname van Stef Bos. Terwijl die het nummer Ginette zingt, verschijnen er namen van mensen – jong en oud – die zijn omgekomen door suïcide op het scherm. Na afloop is iedereen stil...
-
Bert Klopman:
Als oud-minister Dries van Agt en zijn vrouw kiezen voor duo euthanasie staan we nog net niet met zijn allen rond hun bed te klappen. Een mensvaardige dood met een romantisch tintje na een mooi leven. Hoe wrang is het als iemand in een ondraaglijk zwart gat zit, zichzelf voelt vallen en laat vallen. Suïcide raakt in alle heftigheid de rauwe kant van ons bestaan, we schrikken terug, worden geconfronteerd met heftige levensvragen. In de zorgwereld krijgen we veel cursussen en trainingen, van elke nieuwe trend die komt overgewaaid wordt door een paar slimme jongens wel weer een verdien model gemaakt, over suïcide wordt niet gepraat. Er lijkt een taboe op te zitten die ergens diep in onze genen zit verankerd.
In de zaal is de weerklank van de onderliggende spanning voor de voorstelling voelbaar. Onrustig geroezemoes wat net even anders klinkt. Ik kijk de acteur Ed Nouwen in zijn ogen en ervaar van dichtbij wat een goede acteur teweeg kan brengen. De twee muzikanten spelen aangrijpende nummers van Radiohead, Simon & Garfukel en Ramses Shaffy die door Ed met een gevoelvolle bijna gebroken stem worden gezongen. De nummers sluiten feilloos aan bij zijn verhaal. Een verhaal over onveilige hechting, misbruik, verlies, eenzaamheid.
Het glimpje licht wat steeds verder uit het zicht verdwijnt, waarom leef ik nog? Ik blijf hem in de ogen kijken, en voel de pijn en het verdriet. Ik hou het vol, wil en durf niet te breken en begin af te tellen wanneer hij de dialoog van client tot hulpverlener met psychiater Bart van den Brink aangaat komt de ontspanning weer bij me terug. Ik kan ik hem weer rustiger aankijken. Minutenlang ben ik stil na de voorstelling.
Voor veel cliënten is het wachten op Godot zoals psychiater Jim van Os in een interview met GGZ Totaal eerder kernachtig typeerde. Ik ken de klassieke psychiaters uit het werkveld, mastodonten waar je een keer in het half jaar met een cliënt vijf minuten terecht kan. Bart van den Brink, die in de voorstelling zijn eigen levensgeschiedenis verteld, is een verademing. De jonge vrouw die me vertelde dat ze steeds weer suïcide wilde plegen maar dat dit haar maar niet lukte, het stokte in mijn hoofd. Ik besefte heel goed dat wanneer ik toen heel krampachtig in de hulpverlener-modus was geschoten, dit niet zou hebben gewerkt. De hele hulpverlener retoriek zou op dat moment volkomen zinloos zijn geweest, dit ging zoveel verder dan dat.
Bart zegt: durf over je angst heen te stappen, durf vragen te stellen. Zoals: ‘Heb je op de rails gestaan?’ Het vergt veel finesse van ons als hulpverleners. Neem de tijd van mens tot mens, zowel de hulpverlener als cliënt brengt zijn eigen geschiedenis met zich mee. Waar zitten de krachten, kijk elkaar diep in de ogen en ga op zoek naar de gemeenschappelijke bronnen. Kijk waar die samenkomen om van daaruit een werkrelatie aan te gaan.
Kijk, voel en ervaar de voorstelling - Licht in het duister – neergezet door betrokken en bevlogen mensen. Een ervaring die veel indruk maakt en blijft hangen.
-
Dit was nog in een gezellige conferentiezaal. Het wordt nog indrukwekkender als deze voorstelling in een theaterzaal wordt gegeven, vertelt Ed Nouwen na afloop. “Dan is het helemaal donker op het podium en worden we één voor één uitgelicht.” Dus dan zijn de spelers en muzikanten letterlijk en figuurlijk ‘licht in het duister’.
Onderzoek
Ed Nouwen werkt als acteur voor tv, film en theater en daarnaast is hij trainer/coach. Hij heeft zijn partner Carina in juli 2021 verloren door zelfdoding. Het gaf Ed de inspiratie voor het theaterstuk. De ontwikkeling kwam in een stroomversnelling toen hij Bart leerde kennen. Bart van den Brink – psychiater bij GGz Centraal en verbonden aan het Kennisinstituut christelijke ggz en de VU – doet al meer dan tien jaar onderzoek naar suïcide. In 2024 promoveerde hij op onderzoek naar suïcidaliteit bij psychiatrische patiënten in relatie tot religiositeit, spiritualiteit en zingeving. “Ik moest wat vertellen over mijn specialisatie en wilde niet gewoon een praatje afdraaien”, legt Bart van den Brink uit. “Gelukkig kon Ed mij helpen. Toen zijn we samen gaan bouwen.”
Chirurgische precisie
De boodschap van het stuk dat zij maakten is: Kijk en luister naar de mens achter het ‘probleem’. Dat geldt niet alleen voor de cliënt, maar ook voor de zorgverlener. Want als je bij een ander in de spiegel kijkt, kom je ook jezelf tegen, aldus Bart. Zij moeten samen een relatie aangaan, waar iets als suïcidaliteit open besproken kan worden. “Dat kan door heel direct en open vragen te stellen”, zegt Bart. “Bijvoorbeeld: ‘Hoeveel uur per dag ben je er mee bezig? Als je er aan denkt, hoe zie je het dan voor je? Stond je al met je voeten op het spoor?’ Je maakt het concreet en dichtbij. In kleine stapjes ga je nét even verder. Zo probeer je – met bijna chirurgische precisie – te kijken hoever de suïcidaliteit al is doorgedrongen.” Ed Nouwens: “Met de monologen proberen we duidelijk te maken: het komt ergens vandaan en het gaat ergens naartoe – dat geldt ook voor de hulpverlening. Je ziet twee mensen met een verhaal.”
Klein college
Wat ze brengen heeft impact, dat zien Ed en Bart keer op keer als ze op het podium staan. “Als theatermaker heb je eigenlijk twee soorten van waardering”, legt Ed uit. “Of je krijgt een staande ovatie, of het is oorverdovend stil. Bij ons gebeurt dat laatste. Wij houden de spanning na afloop heel even vast, maar proberen daarna lucht te geven door een opmerking of zelfs een grapje. Anders blijft iedereen in die sfeer hangen.” Dat gebeurt ook niet bij de Ambulante Middag van Parnassia. Nadat iedereen een luchtje heeft geschept, beantwoordt Bart van den Brink vragen uit het publiek. Het wordt een klein college ‘herstelgericht benaderen van omgaan met mensen met suïcidaliteit’. Hij geeft stukjes theorie over onder andere suïcidaliteit en godsbeeld, maar ook praktische aanwijzingen en tips. Zo gaat het publiek weer een beetje van het hart naar het hoofd. Het wordt een hele complete middag.
-
Is Licht in de duisternis ook wat voor jouw ggz-instelling of organisatie in het sociaal domein? Neem dan contact op met Ed Nouwen (mail).
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
