Ggz pakt zorg weer op en speelt in op extra zorgvragen
Moet de GGZ nu beginnen met ‘puinruimen’, zoals in sommige media wel wordt beweerd? Of kunnen we soepel herstarten nu de heftigste pieken van de coronacrisis voorbij zijn? En hoe doen we dat dan? Om dat in kaart te brengen, maakt GGZ Totaal een rondje langs instellingen en beroepsgroepen in Nederland. Of beter gezegd: langs samenwerkingen en scenario’s voor de ggz in tijden van corona.
Langzaamaan glijdt Nederland uit de intelligente lock-down en stappen we het ‘nieuwe normaal’ binnen: de anderhalve-meter-samenleving. Dat kan omdat de aantallen sterfgevallen, IC-opnames en ziekenhuisopnames vanwege COVID-19 sterk zijn afgenomen. Ook de ggz kan nu schakelen naar het nieuwe normaal. Maar hoe? Sinds het begin van de coronacrisis is het aantal aanmeldingen en doorverwijzingen gehalveerd, zo blijkt onder andere uit cijfers van de NZa. Uit angst voor besmetting zagen veel mensen af van een vorm van behandeling in de eerste lijn, de basis-GGZ of specialistische GGZ. Melden die mensen zich nu alsnog? Komen er extra cliënten bij door de psychische gevolgen van coronabesmetting, de quarantaine of de economische gevolgen? En is er sprake van verzwaarde klachten omdat behandeling – om wat voor reden dan ook – maandenlang uitbleef? Met andere woorden: is er sprake van een stuwmeer aan zorgvragen dat moet worden opgelost, tegelijkertijd met het opstarten van de reguliere zorg? En hoe gaat de ggz dat doen?
Achterstallig onderhoud
GGz Centraal ziet het aantal hulpvragen toenemen, met name op de High Intensive Care’s is het nu erg druk, zegt een medewerker van de instelling. Bij Mondriaan zien ze dat het toestandsbeeld van EPA-patiënten verslechterd door het missen van dagstructuur en contacten. Bovendien verwacht men dat er ‘achterstallig onderhoud’ is, waardoor ongeveer vijftig procent van de gemiste verwijzingen alsnog gaan komen, plus extra aanmeldingen door de stress van de huidige crisis. En GGZ inGeest verwacht ‘zeker weer een forse toename van het aantal aanmeldingen’, zegt woordvoerder Annebeth van der Toorn. “We breiden ons aanbod uit voor patiënten die psychosomatische stoornissen overhouden als gevolg van corona. Er wordt steeds meer bekend dat patiënten slecht herstellen, lang vermoeid blijven, onzeker zijn over hun lichamelijk functioneren. Daarnaast breiden wij onze intake-capaciteit uit om de verwachte toestroom aan te kunnen.”
Opschaling
De grote ggz-instellingen verwachten dus wel extra zorgvraag. Maar zal die heel groot zijn? “We denken niet dat er een exponentiële groei zal komen”, zegt Eddy van Doorn, voorzitter raad van bestuur van Reinier van Arkel. “We werken er nu vooral aan om terug te komen op het oude niveau van voor de coronacrisis. Die ‘opschaling’ gaat stapje voor stapje. Op dit moment zien we nog niet heel veel doorverwijzingen van huisartsen. Langzaamaan wordt het drukker in onze klinieken en behandelcentra. Het is een kwestie van goed ordenen om dat besmettingsveilig te laten verlopen. Daartoe zijn we goed voorbereid.” Het kan zijn dat er meer nieuwe aanmeldingen komen, maar dat zal geen probleem zijn, zegt ook Amber Hes, woordvoerder van Dimence. “Dimence maakt deel uit van de Dimence-groep waar meerdere stichtingen aangesloten zijn. We kunnen met behulp van deze stichtingen het werk op- en afschalen en ook medewerkers uitwisselen, mocht dit nodig zijn.” Parnassia Groep werkt sinds half april weer aan de uitbreiding van reguliere zorg in 24 van haar grote locaties, zo blijkt uit een interview met bestuurder Marc Blom in Zorgvisie, eveneens met scenario’s voor op- en afschalen – bijvoorbeeld voor de corona-crisisopvang die samen met collega-instellingen GGZ Delfland en GGZ Rivierduinen wordt gerund.
Scenario’s
Mondriaan in Limburg lijkt het verst in het ontwikkelen van scenario’s om in te spelen op de ontwikkelingen als gevolg van de coronacrisis, zo blijkt uit een mail van bestuursvoorzitter Jean-Paul Essers.” Mondriaan heeft een crisisorganisatie ingericht die dagelijks de effecten van de coronacrisis monitort en aanstuurt. Onderdeel van de crisisorganisatie is een projectteam dat zich bezig houdt met de periode vanaf nu. Het team ontwikkelt een crisisdraaiboek voor de ggz in de regio Zuid-Limburg op basis waarvan snel op en afgeschaald kan worden bij nieuwe uitbraken, inventariseert de knelpunten die ontstaan op korte termijn vanwege een toename van (nieuwe) patiënten en onderzoekt welke veranderingen in de manier van samenwerken als gevolg van de coronacrisis waardevol zijn gebleken en ook in de toekomst van betekenis kunnen zijn voor de wijze van samenwerken binnen de ggz en met huisartsen en het sociaal domein.”
In de fase van de eerste coronapiek zijn verschillende scenario’s uitgewerkt, als voorbereiding op de situatie dat door een te groot ziekteverzuim de bestaande zorg anders moet worden uitgevoerd, legt Essers uit. “Deze scenario’s (groen, geel, oranje en rood) beschreven de maatregelen die genomen zouden moeten worden, zoals het prioriteren van doelgroepen of het inzetten van extern personeel. Conclusie nu is dat we in de gelukkige omstandigheid verkeren dat het niet nodig was om op te schalen van scenario groen naar geel of verder. Voor de komende periode kan zich die capaciteitsbehoefte echter anders ontwikkelen. Het is daarom van belang om na te denken over de verschillende situaties die zich kunnen voordoen en de scenario’s die daar bij horen. Om die reden hebben we nu de opdracht uitgezet om de impact van de crisis op korte en langere termijn in kaart te brengen. De verwachting is bijvoorbeeld dat het aantal crisisaanmeldingen zal toenemen, evenals de vraag naar depressie- en traumabehandeling. Op andere plekken kan de zorgvraag afnemen. Het is zowel voor onze interne organisatie als voor de regionale afstemming van belang hier inzicht in te hebben en daarop te anticiperen.”
Blended beeldbellen
Er worden door de bestuurders en woordvoerders van de instellingen een paar kernbegrippen genoemd voor een succesvolle aanpak van de gevolgen van COVID-19. Thuisherstel, bijvoorbeeld. Sommige cliënten bleken zelfredzamer dan ze zelf dachten, toen ze niet meer naar de instelling mochten reizen. Sterker nog: sommige cliënten bloeiden op, constateerde bestuurder Eddy van Doorn van Reinier van Arkel: “Een prikkelarme maatschappij is voor veel mensen juist heel fijn.” Bovendien bleek de afgelopen maanden het begrip ‘eigen regie’ geen loze woorden, maar keiharde realiteit toen de instellingen hun cliënten door de crisis wel los móesten laten. Thuisherstel en eigen regie worden voor een groot gedeelte gefaciliteerd door een laatste veelgenoemd begrip – en misschien ook wel de meest controversiële: digitalisering. Er is in de media (bijvoorbeeld naar aanleiding deze uitzending van De Monitor al veel gediscussieerd over beeldbellen en behandeling op afstand bij COVID-19, en ook tijdens dit rondje langs de velden kwam het keer op keer naar boven, onder meer door recente uitspraken van staatssecretaris Paul Blokhuis die pleit voor zoveel mogelijk face-to-face contact. De ggz staat daar wat genuanceerder in. GGz Centraal geeft aan deze week juist te starten met een aanvullende digitale polikliniek in Flevoland om die daarna verder uit te rollen door de hele organisatie. Reinier van Arkel en Dimence zeggen ook te willen inzetten op digitaal, in afstemming met de cliënt. “Een positieve ontwikkeling van de afgelopen periode is dat we ruim ervaring hebben opgedaan met digitaal behandelen”, zegt Amber Hes van Dimence. “Dit stelt onze behandelaren in staat om flexibeler te zijn in het soort behandelingen dat we onze cliënten aan kunnen bieden. We kunnen een zogenaamd blended traject aanbieden, waarbij live contact momenten gecombineerd worden met digitale of telefonische contacten. Uiteraard staat daarbij voorop dat een cliënt zelf bepaalt welke behandeling bij hem of haar past.”
Handreiking
Vanaf het begin van de coronacrisis speelden de beroepsverenigingen al in op de herstart van de reguliere zorg en het eventuele stuwmeer aan extra zorgvragen. Het leidde tot een zeer compleet document van GGZ Nederland: Hervatting reguliere zorg in de ggz en verslavingszorg, handreiking voor aanbieders(15 mei). Enkele van praktische tips geeft GGZ inGeest al weg bij haar eigen aanpak: “Wij starten nu ook weer onze reguliere behandelingen op, rekening houdend met alle geldende veiligheidsvoorschriften. In overleg met patiënten en hun naasten wordt bepaald hoe de zorg er uit gaat zien: weer face to face op locatie of thuis, via telefoon en beeldbellen of bestaand uit een combinatie hiervan. We maken per locatie looproutes, wachtruimtes worden aangepast, het aantal personen per (groeps-)ruimte wordt bepaald. Daarnaast worden afspraken verspringend gepland en goed over de dagen en week verspreid.”
Ketensamenwerking
Maar de belangrijkste sleutel in de aanpak van de coronagevolgen voor de ggz is samenwerking. Beroepsorganisaties InEen, LHV, GGZ Nederland en MEERGGZ zochten naar manieren en voorbeelden van hoe de ketenpartners in de huisartsenzorg en de ggz elkaar kunnen helpen. Dat leidde tot de Factsheet samenwerking huisartsenzorg en ggz tijdens COVID-19, die in week 21 is gepubliceerd. Daarin staan mooie voorbeelden genoemd, bijvoorbeeld van bijzonder ggz-aanbod in de context van COVID-19 zoals de luisterservice van GGZ Friesland of nazorg voor professionals van Parnassia. Maar ook wordt de rol van de POH-GGZ als spil in de zorg uitgelegd en het belang van regionale ketensamenwerking benadrukt, zoals vormgegeven en ondersteunt door zorggroepen, huisartsenorganisaties en Regionale Ondersteuningsstructuren (ROS’sen). Een van de opstellers is Renske Neumann van InEen, belangenorganisatie voor de eerste lijn. Neumann: “Het is waarschijnlijk heel logisch, maar toch frappant om te zien: daar waar regionale samenwerking al goed was, daar verloopt ook de gezamenlijke aanpak van de gevolgen van de coronacrisis soepel.” Daar hoeven bijvoorbeeld geen speciale projectgroepen of taskforces in het leven te worden geroepen, maar pakt het zorgnetwerk zaken automatisch zelf op. Als voorbeelden noemt Neumann Zuid-Oost Brabant, Noord-Holland Noord en Noord-Limburg. Op de website wegvandewachtlijst.nl (een initiatief van GGZ Nederland, MIND en Zorgverzekeraars Nederland) is te lezen hoe dat nu gaat in Noord-Limburg, en hoe dat in de toekomst zal gaan als het aan directeur Irene Piets van eerstelijnsorganisatie Provico ligt. De kern ligt in een centrale POH-GGZ, die de ggz en het sociale domein op zijn of haar duimpje kent. Niet een databestand, maar een persoon waar huisartsen en behandelaars terecht kunnen voor zorginhoudelijk overleg. Piets: “Waar is iemand het meest bij gebaat? Medicatie en behandeling, of misschien de inzet van een ervaringsdeskundige als maatje, of een combinatie van die interventies. Op die manier hebben huisartsen en POH’s GGZ een extra sparringpartner, om mee te overleggen en een vervolg uit te stippelen. Een belangrijke meerwaarde is dat er zo ook steeds meer een regionale coördinatie komt en dat er goed zicht is op de plaatsen en behandelmogelijkheden in de regio.”
Werkplezier
Samenwerking. Scenario’s. Digitalisering, Thuisherstel. Eigen regie. Er wordt veel genoemd om de ggz weer ‘op de rails’ te krijgen. Hebben we daarmee alles gehad? Nee, we zijn nog een ding vergeten, zegt Annebeth van Toorn. “Last but not least hebben wij ook specifiek aandacht voor het werkplezier van onze behandelaren”, zo besluit de woordvoerder van GGZ inGeest. “Ook zij hebben zich moeten aanpassen aan de nieuwe situatie waarin ze hun collega’s misten omdat velen vanuit huis moesten werken. Ook zij hebben geworsteld met de balans van werk en privé. We vinden het ook belangrijk dat onze behandelaren nu ook weer ruimte krijgen om elkaar te ontmoeten.”
